ახალმოწამე მიხეილ ნოვოსელოვი
ეკლესიის მისტიკა და დასავლურ აღმსარებლობათა მისტიკა
შესავალი
აღმოსავლელ და დასავლელ მწერალთა
შესახებ[1]
ამჟამად ვკითხულობ წიგნს, სადაც შეტანილია "ნაკრები ეგვიპტის წმ. მეუდაბნოეთა გამონათქვამებისა" (ხსენებული წიგნი მაქვს სლავურ, რუსულ და სხვა ენებზე). ეს გამონათქვამები ფასდაუდებელი მარგალიტებია! მყვინთავი ზღვის სიღრმეებში ეშვება, რათა ძვირფასი მარგალიტი მოიპოვოს – წმ. მამებიც მიდიოდნენ ტრიალ უდაბნოში, იქ უღრმავდებოდნენ საკუთარ თავს, ნახულობდნენ ნაირგვარ უძვირფასეს მარგალიტებს: თავმდაბლობას, რითაც ბაძავდნენ ქრისტეს, ყრმის უბრალოებასა და უბოროტობას, ანგელოზთა სადარ უვნებობას, სულიერ განსჯასა თუ სიბრძნეს – ერთი სიტყვით, პოულობდნენ სახარებას.
დღეს წავიკითხე სისო დიდის გამონათქვამი, რომელიც ყოველთვის გამორჩეულად მომწონდა და გულზე განსაკუთრებით მხვდებოდა: ერთმა მონაზონმა როცა მას უთხრა: "მე გამუდმებით მახსოვს ღმერთი", ღირსმა სისომ უპასუხა: "ეგ არ არის დიდი საზომი. დიდი ის იქნება, როდესაც თავს ყველა ქმნილებაზე უარესად მიიჩნევ".
დიდი სიმაღლეა – განუწყვეტლივ გახსოვდეს ღმერთი! მაგრამ იგი მეტად სახიფათოა მაშინ, როცა მისკენ მიმავალი კიბე არ ეყრდნობა თავმდაბლობის ურყევ კლდეს.
შეხედეთ, როგორ თანხმდებიან მამები წმიდა წერილთან! წერილი ამბობს: "საკუერთხი არა გთნდეს... მსხვერპლი ღმრთისა არს სული შემუსრვილი. გული შემუსრვილი და დამდაბლებული ღმერთმან არა შეურაცხ-ყოს". სულიერი სიგლახაკის, სინანულის გრძნობას უნდა ეფუძნებოდეს ადამიანისგან გაღებული მსხვერპლი და მსხვერპლშეწირვა, თუ არადა ისინი ღმერთისგან განიგდებიან.
ასევე ძლიერ მომწონს პიმენ დიდის გამონათქვამი: "თუ ყოველთვის და ყველაფერში საკუთარ თავს დავადანაშაულებთ, ყველგან ვპოვებთ სიმშვიდეს". სხვა მამამ ბრძანა: "ჩვენ მოვიხსენით იოლი ტვირთი საკუთარი თავის დადანაშაულებისა და ავიკიდეთ მძიმე, სხვათა მიმართ ბრალდებისა". ამგვარი გამონათქვამები მთელს წიგნებს უდრის! ვგონებ, წმიდა მეუდაბნოეთა დარად არავინ ჩასწვდომია სახარებას. ისინი ცდილობდნენ, თავად ცხოვრებით, ნააზრევითა და შეგრძნებებით განეხორციელებინათ სახარება. გამოირჩეოდნენ უღრმესი თავმდაბლობით, მათი ფიქრები მუდამ ადამიანის დაცემას ეხებოდა, ხოლო მუდმივი საქმე – საკუთარ ცოდვებზე ტირილი იყო.
განსხვავებული მიმართულებით წავიდნენ დასავლეთის ეკლესიის მოსაგრენი და მოსაგრეობის შესახებ მწერლები. ეს დაიწყო მისი აღმოსავლეთის ეკლესიისგან განშორებისა და ერესის დამღუპველ წყვდიადში დანთქმის დროიდან. ღირსი ბენედიქტე, წმ. პაპი გრიგოლ დიოლოღოსი ჯერ კიდევ ეთანხმებოდნენ აღმოსავლეთის ასკეტიზმის მოძღვრებს, ბერნარი კი უკვე გამოირჩეოდა მათგან. გვიანდელნი კიდევ უფრო მეტად გადაიხარნენ. ეს უკანასკნელნი დაუყოვნებლივ ისწრაფიან და თავიანთ მკითხველებსაც უბიძგებენ ახალდამწყებთათვის მიუღწეველი სიმაღლეებისაკენ – მიექანებიან და სხვებსაც ითრევენ. აღგზნებული, ხშირად გახელებული მეოცნებეობა ცვლის მათში ყოველგვარ სულიერს, რომლის შესახებაც წარმოდგენა საერთოდ არა აქვთ. ეს მეოცნებეობა მათ მადლმოსილებად მიაჩნიათ. აღმოსავლეთის წმიდა მამანი თავიანთ მკითხველს მიუძღვებიან არა სიყვარულის ბადეში გასახვევად, არა ხილვათა სიმაღლეებისაკენ – იგი მიჰყავთ საკუთარი ცოდვის, დაცემულობის შეცნობის, გამომსყიდველის აღიარების, შემოქმედის გულმოწყალების წინაშე საკუთარ თავზე ტირილისაკენ. თავდაპირველად გვასწავლიან უწმინდურ მისწრაფებათა მოთოკვას ჩვენს სხეულში, რათა იგი დამსუბუქდეს და სულიერი მოღვაწეობა შეძლოს; შემდეგ მიმართავენ გონებას, ასწორებენ მისი აზროვნების ფორმას, შეგნებას, ასუფთავებენ დაცემით შეძენილი ფიქრებისგან და ცვლიან მათ სახარებაში ცოცხლად ასახული, განახლებული ადამიანის აზრებით. გონების გამართვის შემდგომ წმ. მამები ზრუნავენ გულის გასწორებაზე, მის ჩვევათა და შეგრძნებათა შეცვლაზე. გულის განწმედა უფრო რთულია, ვიდრე გონებისა. დარწმუნდება რა ახალი აზრის სისწორეში, გონება იოლად განაგდებს ძველს და ითვისებს ახალს. მაგრამ შეცვლა ჩვევისა ჩვევით, თვისებისა თვისებით, შეგრძნებისა სხვა, საპირისპირო შეგრძნებით – თხოულობს შრომას, ძალდატანებას, ხანგრძლივ ჯაფას.
ეს ძნელად წარმოსადგენი ბრძოლაა, რომლის სისასტიკესაც წმ. მამები ასე გამოხატავდნენ: "გაიღე სისხლი და მიიღე სული". ეს ნიშნავს – ჩავკლათ ყველა ცოდვითი გულისთქმა ხორცისა და სისხლისა და მათზე დამოკიდებული ყველა მოძრაობა გონებისა და გულისა. საჭიროა სხეული, გონებაცა და გულიც სულის ზედამხედველობას დავუქვემდებაროთ. სისხლსა და ნერვებს მრავალი ვნება აღაგზნებს: მრისხანება და ვერცხლისმოყვარება, გემოთმოყვარება და დიდებისმოყვარება. ამათგან ბოლო ორი უკიდურესად ახელებს სისხლს მათში, რომელნიც არარჯულისებრ მოსაგრეობენ და აქცევს მათ გაშმაგებულ ფანატიკოსებად. დიდებისმოყვარების გამო ადამიანი ნაადრევად მიისწრაფვის ისეთი სულიერი მდგომარეობისკენ, რომლის მიღწევაც მას, თავისი ბიწიერების გამო, ჯერ არ ძალუძს, ამიტომაც ვერ აღწევს რა ჭეშმარიტებას, თავისთვის თხზავს ოცნებებს. გემოთმოყვარება კი დიდებისმოყვარებასთან ერთად ადამიანის გულში აღძრავს მაცთურ, ცრუ ნუგეშს, ტკბობასა და თრობას. ეს არის თვითცთუნება და ამ მდგომარეობაში იმყოფება ყველა უკანონოდ მოსაგრე, რომლებშიც იგი მეტნაკლებად ვითარდება იმის მიხედვით, თუ რაოდენ ძლიერია მათი ღვაწლი. დასავლელმა მწერლებმა სწორედ ასეთ მდგომარეობაში დაწერეს მრავალი წიგნი. ზუსტად ამ წიგნებს ეწაფება ხარბად, აღიარებს მათ განსაკუთრებულად წმიდად, სულიერად და წმიდა წერილის ღირსეულ მხარდამამშვენებლად დაბრმავებული და ამპარტავანი ეს სოფელი, რომელიც თავისთავს ზედმიწევნით განათლებულად მიიჩნევს და ამიტომაც არ საჭიროებს აღმოსავლეთის ეკლესიის გადმოცემათა განუხრელ დაცვას.
აღმოსავლეთის წმ. მამებში საერთოდ არ შეიმჩნევა აღგზნებული მდგომარეობა. ისინი არასოდეს ინთებოდნენ იმ ენთუზიაზმით, რომელიც სისხლისმიერია და რაც დასავლეთში ხშირად სისხლისღვრის მიზეზი ხდებოდა. აღმოსავლეთის წმ. მამათა თხზულებანი სუნთქავს ჭეშმარიტი თავგანწირვით, ვნებათა დამასამარებელი სულიწმიდის კეთილსურნელებით.
ნაწილი I
ჭეშმარიტი და ცრუ მისტიკა
I. ჭეშმარიტი სულიერი ცხოვრების, ხილვებისა და გამოცხადებათა შესახებ[2]
სულიერი ცხოვრება
მისტიციზმი და კვიეტიზმი არასწორად წარმართული რელიგიურობის ავადმყოფური წარმონაქმნებია. მათი გამოჩენა და არსებობა შესაძლებელი იყო მხოლოდ დასავლეთში, წმიდა ეკლესიისაგან მოწყვეტილ ქრისტიანულ საზოგადოებებში, უპირატესად კი პროტესტანტიზმითა და რეფორმაციით აღძრულ "საზოგადოებრივ მღელვარებათა" ჟამს. მისტიციზმის და კვიეტიზმის მიმდევარნი კეთილ საქმეს – ღმერთთან ცოცხალ ურთიერთობას – ეძებდნენ, მაგრამ არასწორი გზით მიდიოდნენ და, რაც მთავარია, იმედოვნებდნენ, რომ საკუთარი ძალისხმევით სამართლიანად დაეუფლებოდნენ იმას, რასაც საღვთო მოწყალებისაგან ელიან ხოლმე და რაც მისგან ბოძებულად უნდა ყოფილიყო აღქმული. ამ თავდაჯერებული თვითშემოქმედებით აღიგზნებოდა წარმოსახვა, ამას მოსდევდა ოცნებითი მოლოდინი, რაც, როგორც მხურვალედ სასურველი, მალევე ხორციელდებოდა და ახდენილადაც ითვლებოდა – ღვაწლის მიზანიც მიღწეული იყო. ეს ყოველივე უაღრესად მიმზიდველი საღებავებით ფერადდებოდა და ლამაზ სახეებსა თუ საოცნებო ზეციურ სანახაობებში ვლინდებოდა. ასეთ ადამიანებს თავბრუს ახვევს დასავლეთის მოღვაწეთა ნაწერები, რამეთუ ისინი ესაუბრებიან გულისათვის ძვირფას საგნებზე, თუმცა მკითხველს მხოლოდ იზიდავენ და არაფერს იძლევიან. ეს ნიშანი ახასიათებს ყოველ ზემოხსენებულ თხზულებას.
ქრისტეში ჭეშმარიტი ცხოვრება არის დაფარული, იდუმალი (მისტიური). პავლე მოციქული მას უწოდებს "ცხორებაჲ... დაფარულ... ქრისტეთურთ ღმრთისა თანა" (კოლ. 3,3); პეტრე მოციქული – "დაფარული იგი გულისა კაცი" (I პეტ. 3,4); თავად მაცხოვარი კი – "სასუფეველი ღმრთისაჲ შორის თქუენსა" (ლკ. 17,21). მაგრამ ამ ცხოვრების გამოვლინება მეტად უბრალოდ ხდება. არავინ უწყის, თუ როგორ მოდის სულიწმიდა და აღძრავს ადამიანს სინანულისათვის. ამ შინაგანი გადატრიალების აღსრულების შემდგომ სულიწმიდა მორწმუნე გულს ვნებებთან მეტად მძიმე ბრძოლისათვის განაწყობს, წინამძღვრობს და ეხმარება მას. ამ ბრძოლას, მეტნაკლებად ხანგრძლივსა და მტკივნეულს, ყველა განიცდის. მას მივყავართ გულის სიწმიდემდე, რომლის წყალობით მორწმუნე მუშაკი საღვთო ჭეშმარიტებათა უცხადესად წვდომისა და უტკბილეს შეგრძებათა ღირსი ხდება, თანაც ზუსტად იმგვარად, როგორც ეს არის განსაზღვრული სახარებასა და მოციქულთა ნაწერებში. უტკბილესი შეგრძნება ჩნდება უკვე ხანგრძლივი ჯაფისა და მრავალი გამოცდის ბოლოს, როგორც ჯილდოდ მიღებული გვირგვინი. მისტიკოსები კი მაინცდამაინც ამ სრულყოფის უმაღლეს წერტილს ჯიქურ ჩააფრინდებიან და ხატოვნად, მაგრამ ყოველთვის ყალბ ფერებში ასახავენ ისე, როგორც მოჩანს იგი მათს წარმოსახვითს ოცნებებში. ჭეშმარიტების გამოთქმა შესაძლებელია მარტოოდენ გამოცდილებით, სულიერი სიკეთეების თავად საქმით შემოწმების შემდეგ. მისტიკოსები კი თავიანთი ოცნებებით იხერგავენ ნამდვილ, "იქით" მიმავალ გზას. მამათა ნაწერებში, პირიქით, ყველაზე ნაკლებად საუბრობენ ამ უმაღლეს მდგომარეობებზე, ყველაზე ხშირად ეხებიან სინანულის ღვაწლს, ვნებებთან ბრძოლასა და მათ სხვადასხვა გამოვლინებებს.
იესო ქრისტეში სულიერი ცხოვრების არსი გულისხმობს მშვინვიერ-ხორციელის გარდაქმნას სულიერად, ანუ სამშვინველისა და სხეულის განსულიერებას. ეს უკანასკნელი იწყება გულში უფლისადმი თბილი, მარადის თანამდევი ლოცვის ჩასახვის წუთიდან. ეს არის უფალთან შეერთების ნიშანი. გული სიცოცხლისა და მისი ყოველი გამოვლინების საფუძველია, როდესაც მასში სულიწმიდა დაივანებს, იგი გულის საშუალებით ჩვეულებრივ იწყებს მთელი ჩვენი ბუნების გამსჭვალვასა და მის განსულიერებას. მაშინ ხდება გონების საღვთო ჭეშმარიტებით გაჯერებაც, მთლიანად მისით აღვსება. ნება იმსჭვალება წმიდა განწყობილებებით, შეხედულებებითა და ყოველი სათნოებით; გული – სუფთა გრძნობებით; მათთან ერთად სხეულიც თავშეკავებული, შრომისმოყვარე, ცოცხალი, ხალისიანი და უმანკო ხდება. სადაც ჰგიეს ეს ყოველივე, იქ დაცემული სრულად აღდგინებულად მოგვევლინება. დამახასიათებელი ნიშანი იმ მდგომარეობისა, როდესაც ღვთის სასუფეველი გულში განცხადდება, არის შინაგანად მყოფობა, ანუ გულში ღვთისადმი ჩაუქრობელი სულიერი ცეცხლის დანთება. გონება სულ უფრო გადადინდება გულში, წარდგება ღვთის წინაშე და ასე გამოხატავს თავის გრძნობებს: უდიდესი ტკივილით, სინანულის მდაბალი შეგრძნებით შეუვრდება მას და მზად არის, მთელი თავისი სიცოცხლე მხოლოდ უფლის სამსახურს მიუძღვნას. ამგვარი განწყობა ყოველდღიურია – იწყება გაღვიძებისთანავე და არ ნელდება მთელი დღის განმავლობაში, შრომისა და მეცადინეობის ნებისმიერ დროს და არ განეშორება, სანამ ძილი თვალს არ მოსტაცებს ადამიანს.
ამგვარი მიდგომის ჩამოყალიბებისთანავე აღიკვეთება ყველა გაუმართაობა, რაც აქამდე, ძიების პერიოდში, მტანჯველ, გარდამავალ მდგომარეობაში შინაგანად ბატონობდა ადამიანზე. წყდება დაუოკებელი დრტვინვა აზრებისა, სულიერი ატმოსფერო სუფთა და უღრუბლო ხდება – იგი ფიქრობს და ახსოვს მხოლოდ ერთი – უფალი. ამის შედეგია შინაგანი ნათელი, როცა ყველაფერი ცხადი ხდება: ნებისმიერი მოძრაობა შეინიშნება და სათანადოდ ფასდება იმ გონისმიერი ნათლის წყალობით, რომელიც უფლის მჭვრეტელს ეძლევა. მაშასადამე, გულთან შენივთებული ყოველგვარი უკეთური აზრი და გრძნობა ჩასახვისთანავე აწყდება წინააღმდეგობას და განიგდება. აქ მართლდება ფილოთეოზ სინელის რჩევა: "დილიდან გულის კართან დადექი და იესოს სახელით დაამარცხე მოძალებული მტერი". უკეთურის განდევნა შეიძლება მეყსეულადაც და შესაძლოა საათები, დღეები, თვეები და წლებიც გრძელდებოდეს. ამასთან არსი ყოველთვის ერთია – ბოროტი საერთოდ არ უნდა შეუშვა გულში, იგი მედგარ წინააღმდეგობას უნდა აწყდებოდეს და განუწყვეტლივ იდევნებოდეს იმ წუთებიდან, როცა უკეთურობას მიუხვდებიან, და ეს გრძელდება იქამდე, სანამ გული სრულად არ გათავისუფლდება მისგან. აქედან მოყოლებული, რასაც ფიქრობ, გრძნობ, გსურს, ამბობ თუ აკეთებ – ფიქრობ, გრძნობ, გსურს, ამბობ და აკეთებ იმ ზუსტი შეგნებით, რომ ეს ყოველივე არ შეურაცხყოფს თანამყოფ ღმერთს, მისთვის კეთილსათნოა და მის ნებას შეესაბამება. რაღაც მიუღებელის უნებურად ჩადენისას მაშინვე ხდება თავმდაბლად ამის აღიარება უფლის წინაშე და შინაგანი სინანულითა და გარეგნული აღსარებით განწმედა. ასე რომ, სინდისი ღმერთის წინაშე მარად სუფთა რჩება. მთელი ამ შინაგანი შრომის ჯილდოდ მიიღება ღვთისადმი სასოება – ლოცვა, რომელიც გაუნელებლად ღვივის გულში. განუწყვეტელი ლოცვის სითბო სულია ამ ცხოვრებისა და მის გაქრობასთან ერთად ქრება მოძრაობა სულიერ ცხოვრებაში, როგორც სუნთქვის შეწყვეტით ქრება სხეულის სიცოცხლე.
ამ მცირედით ითქვა ყველაფერი, რასაც მოგვანიჭებს სასუფევლის შინაგანად დამკვიდრება, ან სხვა სიტყვებით – გულში დანთებული სანატრელი ცეცხლი. ამავე ნათქვამით განისაზღვრება ჭეშმარიტი სულიერი ცხოვრების არსი ან მისი დამახასიათებელი საწყისები. რა თქმა უნდა, ეს ყოველივე მისთვის ჩვეული ძალით მაშინვე არ ცხადდება – ადგილი აქვს გადახრებსაც, შეცდომებსაც და მოდუნებასაც. მაგრამ მათი გათვალისწინებაც ხომ ზუსტად იმ დროიდან ხდება, როცა გონება შეუერთდება გულს, მასში შინაგანად დამკვიდრდება და ღვთის სამსახურში ჩადგება.
ხილვები
იშვიათია წმიდა მოსაგრე, რომელიც სულიერ ცხოვრებაზე წერდა და ადამიანებს არ აფრთხილებდა ხილვებისა თუ ჩვენებათა შესახებ. ისინი ყველას არ გამოუცდია – ზოგს საერთოდ არასდროს ჰქონია, ზოგს კი მათ მიმართ განსაკუთრებული, წინასწარი მიდრეკილება გააჩნია. მაგრამ დამნაშავეა არა ბუნება, არამედ იმ პირთა უმართებულო ქმედება, რომელნიც ხილვათა ზემოქმედებას ემორჩილებიან.
გარეგანიდან შინაგანისაკენ ჩვენი ძალების გადასვლის მიჯნაზე ჩვეულებრივ და წესისამებრ თავს იჩენს წარმოსახვა. საჭიროა მისი მშვიდობით გავლა, რათა მშვიდობითვე შევაღწიოთ შიგნით. დაუდევრობის გამო შეიძლება შეგვაფერხოს წარმოსახვამ, შევრჩეთ მას და თან დარწმუნებულნი ვიყოთ, რომ შიგნით შევედით, მაშინ, როცა მხოლოდ გარე ჭიშკართან, "წარმართთა სადგომში" ვდგავართ. ეს კიდევ არაფერი! საქმე ის არის, რომ ამ მდგომარეობას თითქმის ყოველთვის თან ახლავს თვითმოხიბლვა, მისგან კი ვითარდება ვიზიონერობა თავისი დამღუპველი შედეგებით.
აღვწერ ამ მდგომარეობას წმ. სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველის სიტყვებით მისი ნაშრომიდან სამი სახის ლოცვის შესახებ3. ცნობილია, რომ სულიერი ცხოვრებით მცხოვრებ მოშურნეთა მთელი მცდელობა მიმართულია ღმერთთან ჯეროვანი დამოკიდებულების დასამყარებლად. ეს აღესრულება ლოცვით და მასშივე ვლინდება. ლოცვა არის ღვთისკენ ზეაღსლვა და მისი ყოველი საფეხური არის ღმერთთან ჩვენი სულის მიახლოების ხარისხი. ლოცვის ყველაზე მარტივი კანონია – არაფერი წარმოიდგინო, არამედ გონება გადაიტანო გულში, დააჯერო თავი, რომ ღმერთი ახლოს არის, გხედავს, გისმენს და ამ რწმენით შეუვრდე მას – საშინელს სიდიადითა და მახლობელს ჩვენდამი კეთილშემწყნარებლობით. მიუხედავად ამისა, აი, რას სჩადიან ზოგნი ლოცვის დროს: "ლოცვად შედგომილნი ზეცად აღაპყრობენ თვალსა და გონებას, გონებაში წარმოსახავენ საღვთო ნათელს, ზეციურ მადლს, წმ. ანგელოზთა დასებს და წმიდანთა სავანეებს. ერთი სიტყვით, ყველაფერს, რასაც მათ შესახებ გამორჩეულად ხატოვნად ამბობს წმიდა წერილი. გონებიდან გამოიხმობენ მათ და წარმოსახვის ძალით ათვალიერებენ ლოცვის დროს, ცდილობენ, ამ წარმოდგენებითა და წარმოსახვების სიმძაფრით შეძრან საკუთარი გრძნობა, რასაც ზოგჯერ ახერხებენ კიდეც – ახელებენ გულს ღვთაებრივისადმი მისწრაფებით და გულაჩუყებულნი ქვითინებენ". არაფერია ცუდი და სახიფათო იმაში, რომ ღვთაებრივი ცნებები წარმოიდგინო იმ სახეებით, როგორითაც ისინი წმიდა წერილშია ასახული. ცნებათა სახეებად შემოსვის გარეშე ჩვენ მათ შესახებ მსჯელობასაც ვერ შევძლებდით. მაგრამ არასოდეს ვიფიქროთ, რომ ეს მოვლენილი გამოსახულებანი სინამდვილეში ასეთნაირნი არიან და, მითუმეტეს, მათზე შევჩერდეთ ლოცვის დროს. ღვთისმოშიში მსჯელობების, ღმერთის გონებით განდიდებისას ეს დასაშვებია, მაგრამ ლოცვის დროს – არა. სახეები, როგორი წმიდაც არ უნდა იყოს ისინი, გარეთ აჩერებენ ყურადღებას, რომელიც ლოცვის დროს შიგნით, გულში უნდა მკვიდრობდეს. ჯეროვანი ლოცვის საწყისია ყურადღების მოკრება გულში. რადგანაც ლოცვა გზაა ღვთისკენ ზეაღსვლისა, გულიდან ყურადღების გამოდევნა ამ გზიდან გადაცდენის ტოლფასია. მაშასადამე, რომლებიც მიმართავენ აღნიშნული წარმოსახვების შენარჩუნებას ლოცვის დროს, პირველივე დღეებიდან საკუთარ თავს თავად უქმნიან დაბრკოლებას საქმეში, რომელსაც ასეთი მოშურნეობით მოჰკიდეს ხელი.
მაგრამ ეს არასწორი დასაწყისი მხოლოდ უბედურების სათავეა, რასაც მოსდევს რაღაც ძალიან ცუდი და უაღრესად სახიფათო. რადგანაც წარმოსახვა გულთან არის დაკავშირებული, გონების ასეთი ფარფატი თუ ფრენა ზეციურ სავანეებში იოლად და უმალ ტოვებს მასზე თავისი გავლენის კვალს – ხდება გრძნობათა გახელება. ვინც ამგვარად იქცევა, მაშინვე იწყებს ოცნებას თავისი საქმის წარმატებასა და საკუთარ სრულყოფილებაზე. "ასეთ ადამიანს, – ამბობს წმ. სვიმეონი, – მეტნაკლებად გულის თავმომწონება ეუფლება, რადგან ჰგონია, რომ მის მიერ და მის შინაგან რაც ხდება, ეს მის სანუგეშებლად საღვთო მადლისაგან მოდის. ამიტომაც შესთხოვს იგი უფალს, რათა მარადის ამგვარ მდგომარეობაში ყოფნა არგუნოს. მაგრამ ეს კეთილი მდგომარეობა არ არის, იგი ხიბლია". ამრიგად, მისი გზა წარმატებისკენ სლვისა დასაწყისშივე გადაიღობება, რამეთუ ძიებადი მიღწეულად ითვლება მაშინ, როცა მიღწევა არც კი დაწყებულა. ამიტომაც ასეთი ადამიანი "არასოდეს გახდება გონიერი და ვერასდროს მიაღწევს სათნოებებსა თუ უვნებობას". შემდგომ ქედმაღლობა უფრო მეტად აღაგზნებს წარმოსახვას და ისიც სწრაფად ხატავს ახალ სურათებს, ყოველთვის ხდება მეოცნების პიროვნების მიმზიდველი სახით ჩართვა ოცნებებში, ღმერთთან, ანგელოზებთან და წმიდანებთან მისი სიახლოვის წარმოდგენა. რაც მეტად ოცნებობს ამგვარად ადამიანი, მით უფრო მალე რწმუნდება, რომ იგი უკვე ნამდვილად ზეციური არსება და მის მკვიდრთა მეგობარია, რომ ღირსია მათთან სიახლოვისა და განსაკუთრებული ხილვებისა.
ამ ეტაპზე იწყება ვიზიონერობა, როგორც სულის ჩვეულებრივი დაავადება და მეტიც, როგორც დაუძინებელი მტრის ქმედება[4]. "ამნაირად მრავალი მოიხიბლა, რომელთაც იხილეს ნათელი და ბრწყინვალება ხორციელი თვალებით, შეიყნოსეს კეთილსურნელება, საკუთარი ყურებით ისმინეს ხმები და ა.შ. ზოგ მათგანს გონება დაუზიანდა და ერთი ადგილიდან მეორეზე შეშლილივით დაეხეტება. ზოგი იმდენად ღრმად მოიხიბლა, რომ შეიწყნარა ნათლის ანგელოზის სახით გამოცხადებული ეშმაკი, ბოლომდე არ შეიცვალა აზრი და ერთი ძმისგანაც კი არ შეისმინა რჩევა. ზოგნი ეშმაკის შეგონებით თავს იკლავდნენ: ფრიალო კლდიდან იჩეხებოდნენ, თავს იხრჩობდნენ... ან ვის ძალუძს ჩამოთვლა ყველა იმ საცთურისა, რასაც მტერი განუმზადებდა ადამიანებს! ლოცვის ამგვარი სახის მიმდევართაგან არ ზიანდებიან მხოლოდ ისინი, ვინც სავანეებში ცხოვრობენ სხვა ძმებთან ერთად, თუმცა მათი ცხოვრებაც ყოველგვარი წარმატების გარეშე მიედინება".
არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ არსებობს ხილვა, როგორც გახელებული წარმოსახვის ნაყოფი და არის ხილვა, როგორც ეშმაკეული ხიბლი. მადლმოსილი ხილვები მეტად იშვიათია და სულიწმიდის მოქმედებით, სულიერი აღზრდის მიზნით ხდება. ამრიგად, არსებობს ხილვები, რომლებიც სულიწმიდისაგან მოდის, მაგრამ მათ გამორჩევაში დიდი სიფრთხილე გვმართებს, რამეთუ ჩვენგან არცთუ შორს არის ბნელი მაცთური, რომელსაც ნათლის ანგელოზის სახის მიღება შეუძლია. რამდენი გაუფრთხილებელი დაიღუპა იმიტომ, რომ ხილვებს განურჩევლად ენდობოდა!..
გამოცდილთ ხელეწიფებათ, განასხვაონ ისინი საკუთარი წარმოსახვის ნაყოფისა და ეშმაკეული ხილვებისაგან. მაგრამ რადგანაც სინამდვილეში გამოუცდელი ადამიანი უფრო მეტია, ვიდრე გამოცდილი, და ამასთან მტერი მეტისმეტად ცბიერია, ამიტომ ზოგად კანონად არის დადგენილი – საერთოდ არ მიიღო ხილვები და არ ენდო მათ. "დააკვირდი შენს თავს ბეჯითად, მოშურნევ საღვთო საქმისა, – წერს ერთ-ერთი მოძღვარი სულიერი ცხოვრებისა, – და გონივრულად აღასრულე შენი საქმე. თუ დაინახავ ნათელს ან ცეცხლს, ან რაიმე სახებას – მაგალითად, ქრისტეს ან ანგელოზს თუ სხვა ვინმეს, შენს გარეთ იქნება იგი თუ შინაგანად – არ მიიღო, რათა ზიანი არ მოგადგეს, არც გონებას მისცე ნება, შენში ამგვარი სახების დადგინებისა. ეს გარეგნულია და ხიბლისკენ მიჰყავხარ. თუ შენიშნავ, რომ ვიღაც თითქოს შენს გონებას მიმართავს ასეთი გარეგნული წარმოსახვებისკენ – არ დაჰყვე, შინაგანად გაუძალიანდი და შეინარჩუნე ღვთისადმი ყურადღება ყოველგვარ სახებათა გარეშე".[5]
გამოცხადებები
გამოცხადებები – მისტიკოსთა დაავადებაა. მათ მთელი ყურადღება გონებითს მხარეზე გადააქვთ, მათი ყველა მოლოდინი სამყაროს მყოფობის დაფარულ საიდუმლოთა ჩაწვდომის ირგვლივ ტრიალებს[6], მაშინ როდესაც სულიერ ცხოვრებაში არსებითია უაღრესად მძიმე მუშაობა საკუთარ თავზე, ვნებათაგან გულის გასათავისუფლებლად. და მაშინაც კი, როცა ამას მიაღწევ, გელის არა საიდუმლოთა განცხადება, არამედ ღვთის ხილვის ნეტარება (მთ. 5,8). საღვთო გამოცხადებით ჩვენ სავსებით საკმარისად გვეუწყა ღმერთის, საღვთო წესრიგისა და ჩვენი ცხოვნებისათვის ყოველივე საჭიროს შესახებ. სხვა გამოცხდებებს აღარ უნდა ველოდოთ და ისინი არც გვეძლევა. ჩვენში სასუფევლის განცხადებისას გამოცხადების მსგავსი რამ ნამდვილად ხდება, მაგრამ იგი ახალი არ არის – ის ჩვენთვის უკვე გაცხადებული და ცნობილი იყო გონებით და არა გამოცდილებით. ამ დროს სულიწმიდის მადლით გულით შევიგრძნობთ ქრისტიანობის არსის შემადგენელ, ანუ უფალ იესო ქრისტესთან ჩვენი ერთობის ყველა საღვთო ჭეშმარიტებას – თეორიულსაც და პრაქტიკულსაც. ისინი მანამდეც იყო ცნობილი, მაგრამ სულ სხვაგვარად და ვინც მათ შესახებ ადრე არ უწყოდა, ახლა ჰგონიათ, რომ რაღაც ახალს იღებენ. შეადარე, თუ როგორ იძაბები, როცა მოგზაურობის შესახებ კითხვისას ცდილობ ყოველივე წარმოიდგინო აღწერილის თანახმად და გგონია კიდეც, რომ ყველაფერი გაიგე. მაგრამ, როდესაც მოგიწევს საკუთარი თვალით ამ ყოველივეს ხილვა, აღწერილი სულ სხვანაირი მოგეჩვენება – თითქოს მანამდე არც არაფერი წარმოგისახავს.
ავიღოთ მხოლოდ მთავარი აზრი: ქრისტიანობა, ანუ რწმენა უფალ იესო ქრისტესადმი და მასთან ერთობა არის ჩვენი მაცხოვნებელი და გამომხსნელი გარდუვალი ბოროტებისგან, რომლის აცილება სხვას არაფერს ძალუძს. ყველა აღიარებს ამას, მაგრამ ეს გარკვეულ დრომდე არის გონებითი რწმენა, ხოლო როდესაც ადამიანი მიაღწევს იმ მდგომარეობას, რომლის თაობაზეც ვსაუბრობთ, მასში ივანებს გადარჩენისა და გამოხსნის გრძნობა. მას არა მხოლოდ სწამს, რომ ცხონდება, არამედ გადარჩენილადაც გრძნობს თავს – ეს იმას ჰგავს, ვინმე იხრჩობოდეს და მაშველ ნავზე აიყვანონ. როდესაც ეს გრძნობა მოვა, მაშინ თავად ჭეშმარიტება გადარჩენისა ახალი სახითა და ძალით გამოჩნდება. ამ ჭეშმარიტების დარად შევიგრძნობთ სხვა ჭეშმარიტებებსაც – ყოველი მათგანი გულში მკვიდრდება და ჩვენს გონებასა და სულს გადაეცემა. გულით ყოველი ასეთი აღქმა ჭეშმარიტებისა ცნობიერებაში იწვევს ახალ გამოცხადებას, თითქოს იგი ეს-ესაა შევიცანით. გავიხსენოთ იღუმენი პართენი, რომელსაც, როგორც თავად ამბობდა, განხეთქილებიდან მობრუნებამდე ასჯერ მაინც ჰქონდა ამოკითხული წიგნში, რომ საბერძნეთის ეკლესიამ თურქთა ტყვეობის უღელქვეშაც კი შეინარჩუნა რწმენის სიწმიდე, მაგრამ ვერაფრით ხვდებოდა, რა ჭეშმარიტება იყო ამაში. მაგრამ ერთხელ იგი (ჭეშმარიტება) შევიდა გულში, ყოველივე განწმიდა და მეყსეულად მოახდინა მასში შინაგანი გადატრიალება. ვფიქრობ, ყველას გამოუცდია: ზოგჯერ რაღაც ნივთი თვალწინ გიდევს და მაინც ვერ ხედავ, შემდეგ კი უცბად გხვდება თვალში – შეჰყურებ მას და ვერ მიმხვდარხარ, თუ საიდან გაჩნდა იგი. იგივე ხდება სულიერ ცხოვრებაშიც: გულში შედის დღეს ერთი, ხვალ მეორე ჭეშმარიტება ჩვენი ცხოვრების განგებულებისა და იწყება მისი ნამდვილი სახის შეგრძნება, მაგრამ რაიმე ახალი გამოცხადება საერთოდ არ ხდება. ზუსტად ამას და არა სხვა რაიმეს აღნიშნავს ძველი აღთქმის გამონათქვამი: "ყოველნი ძენი შენნი განსწავლულნი ღმრთისანი..." (ეს. 54,13; შდრ. ინ. 6,45).
მისტიკოსები ყველგან საიდუმლოს ხედავენ და სახარებისეულ ყველაზე მარტივ გამოთქმებს აქცევენ თავიანთ მიერ შეთხზულ მაღალ იდეებთან დაკავშირებულ ალეგორიებად. სიტყვა მათთვის არაფერია და არც სახარების ზედმიწევნითი მნიშვნელობა არის ჭეშმარიტი იმიტომ, რომ იგი მარტივია, მათ კი თვალთმაქცობა სურთ. სინამდვილეში ჭეშმარიტია სიტყვასიტყვითი მნიშვნელობა, რომელიც სულიწმიდისაგან მოდის და მისგან გადახვევა "გამოცხადების" შესწავლისას დაშვებულია მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში. თუ ამ კანონს გადავუხვევთ, მაშინ შესაძლებელი გახდება მთელი საღვთო წერილის დამახინჯება საკუთარ შეხედულებათა მიხედვით და საერთოდ აღარ დაგვრჩება ჭეშმარიტების კრიტერიუმი. რას იძლევა გასხივოსნება ზემოდან? იგი არ გვიჩვენებს რაიმე ახალს, გარდა სიტყვასიტყვითი მნიშვნელობისა და ზუსტად მას აღბეჭდავს გულში. მანამ გონება მარტო იღვწის წმიდა წერილის გასაგებად, მანამდე მიღებული ჭეშმარიტებანი თავშივე ინახება გონებრივი ინტერესებისათვის, რაც უმეტესწილად უნაყოფოა ცხოვრებაში. ზემოდან გასხივოსნება კი ამ ჭეშმარიტებებს გულში აღბეჭდავს, შეაგრძნობინებს მათს გემოს და აქცევს წარმმართველებად ცხოვრებისა. ხოლო ცხოვრებისეული გამოცდილებანი თავიანთ მხრივ უფრო სრულად გვაგებინებენ მათ ძალას. ვინაიდან ყოველ ჭეშმარიტებას აქვს ცნებათა საკუთარი არე, გასხივოსნებისას გონება გულის საშუალებით აღწევს მთელი ამ გარემოს განჭვრეტას. ეს შეიძლება მოგვეჩვენოს რაღაც ახალის გამოცხადებად, მაგრამ იგი სულაც არ არის ახალი – იგივეა, ოღონდ უფრო სრულად და ცხადად წარმოჩინდება.
II. ხიბლის შესახებ ლოცვის დროს[7]
ხიბლი ადამიანური ბუნების დაზიანებაა. ყველა ადამიანი, უკლებლივ, ხიბლის მდგომარეობაშია, რაც ჩვენი წინაპრების დაცემით არის გამოწვეული. ყველანი ხიბლში ვართ და ამის ცოდნა საიმედო დაცვაა მისგან; ხოლო უდიდესი ხიბლია – მისგან თავი გათავისუფლებულად მიგაჩნდეს. ჩვენ ყველა მოტყუებულნი, მოხიბლულნი, ყალბი მდგომარეობის ტყვენი ვართ და ამიტომ გვჭირდება გათავისუფლება ჭეშმარიტების მიერ. ჭეშმარიტება კი უფალი ჩვენი იესო ქრისტეა... ხიბლი არის ადამიანისაგან სიცრუის აღქმა ჭეშმარიტებად და მისი შეთვისება. ხიბლი თავდაპირველად აზროვნების წესზე მოქმედებს. როგორც კი აზროვნება მას მიიღებს, ხიბლი მის სახეს დაამახინჯებს, მეყსეულად გადადის გულში და აუკუღმართებს გულისმიერ შეგრძნებებს. დაეუფლება რა ადამიანის არსებას, იგი ვრცელდება მთელს მის საქმიანობაზე, წამლავს შემოქმედის მიერ სულთან განუყრელად დაკავშირებულ სხეულს. ხიბლის მდგომარეობა დამღუპველია, იგი მარადიული სიკვდილია...
დაცემის დროიდან ადამიანი მუდმივ და იოლად ხელმისაწვდომი შეიქნა ეშმაკისათვის; იგი ცდილობს ჩვენს მოხიბლვასა და მოტყუებას, რისთვისაც იყენებს ჩვენივე თვითცთუნების მდგომარეობას. იგი აღძრავს ჩვენს ვნებებს – ამ ავადმყოფურ მისწრაფებებს. მათ დამღუპველ მოთხოვნებს იგი კეთილსახიერებით მოსავს, ჩვენში აძლიერებს ვნებათა დაკმაყოფილების წადილს.
ეშმაკეულ ხიბლში მყოფთა მდგომარეობა მეტად ნაირგვარია და შეესაბამება ვნებებით ადამიანის დამონების ხარისხს. მაგრამ ყველა, ვინც ეშმაკეულ საცთურშია ჩავარდნილი, ანუ თვითცთუნებას აყოლილი ეშმაკთან დაკავშირებული და მისგან დამონებულია, იმყოფება ხიბლში, ქცეულა ავსულთა ტაძრად, მარადიული სიკვდილის იარაღად და ჯოჯოხეთის ჯურღმულებში მარადმყოფობისათვის არის განწირული.
ჭეშმარიტი სულიერი განწყობის ნიშნები
გულისთვის წმიდა ჭეშმარიტების მაუწყებლებია: სიჩუმე, სიმშვიდე, სიცხადე, მშვიდობა, სინანულის განწყობა, თვითჩაღრმავება, საკუთარი თავისადმი უნდობლობა, მანუგეშებელი სასოება ღვთისადმი. სიცრუე, თუნდაც სიკეთის ნიღაბს ამოფარებული, შეიცნობა მისგან გამოწვეული აფორიაქებით, გონების დაბნელებით, გაურკვევლობით, ხასიათის ცვალებადობით, გართობისმოყვარეობით, მეოცნებეობით. ანდა სიცრუე გულს აცთუნებს – მლიქვნელურად აღავსებს მას კმაყოფილებით, ანიჭებს გაურკვეველ, მღვრიე ტკბობას. მოხიბლული გულის ამგვარი სიამე წააგავს წყლის მოჩვენებითად მდორე ზედაპირს, რომელიც ფარავს ღრმა და ბნელ მორევს – ურჩხულთა სამკვიდრებელს... მაცთუნებელ ტკბობას კვებავს ქედმაღლობა, რომელსაც ბადებს ოსტატურად მოქმედი, გონებისა და გულის დამაბრმავებელი პატივმოყვარება. ქედმაღლობას უყვარს აზრის გამოთქმა, თავს უფლებას აძლევს, დაარღვიოს ზედმიწევნითი მორჩილება წმიდა ეკლესიისადმი, რადგან თავი მასზე ჭკვიანი ჰგონია. ისევე როგორც საერთოდ ხიბლი, ქედმაღლობაც ეშმაკის ხრიკია, რადგან თავად იგი და მისი პირმშო – ცოდვა ვერ იტანენ მათთვის სიკვდილის მთესველ, დამღუპველ კეთილსურნელებას, რომელსაც გამოსცემს სინანული და მისი ნაყოფი – სიმდაბლე. სამყაროს მაცხოვარი ბრძანებს: "ნეტარ იყვნენ გლახაკნი სულითა... ნეტარ ხართ თქუენ, რომელთა გშიის აწ... ნეტარ ხართ, რომელნი სტირთ აწ... ვაჲ თქუენდა განმაძღარნო აწ".
ეშმაკეული ხიბლის ყველა სახე, რომელსაც განიცდის მლოცველი მოსაგრე, აღმოცენდება მაშინ, თუ ლოცვის საძირკველში სინანული არ ძევს, როცა იგი არ შეიქნება მისი წყარო, სული და მიზანი. "თუ ვინმე, – ამბობს ღირსი გრიგოლ სინელი, – ქედმაღლობიდან გამომდინარე თავდაჯერებული ოცნებობს მაღალი ლოცვითი მდგომარეობის მიღწევას და მოიპოვებს არა ჭეშმარიტ, არამედ სატანურ მოშურნეობას, მას ეშმაკი, როგორც თავის ხელქვეითს, მოხერხებულად გააბამს მახეში". ყოველი, რომელიც შეეცდება ძე ღვთისას ქორწილზე მისვლას და არ შეიმოსება სინანულის წმიდა და ნათელი სამოსით და ამის სანაცვლოდ ეცმევა მხოლოდ სიძველის, ცოდვილობისა და თვითცთუნების მიმანიშნებელი ძონძები, იგი განიგდება უკუნეთში – ეშმაკეულ ხიბლში. სინანული და ყოველივე მისი თანამდევი: ტკივილი თუ შემუსვრილება სულისა, გულის მგლოვარება, ცრემლები, თვითშერისხვა, სიკვდილის, ღვთის სამსჯავროსა და მარადიული სატანჯველის ხსოვნა და წინასწარ განცდა, ღვთის მყოფობის შეგრძნება, ღვთისმოშიშება – ეს საღვთო ძღვენია, ფასდაუდებელი, უმთავრესი და უმნიშვნელოვანესი საბოძვარია, უმაღლეს და მარადიულ ნიჭთა საწინდარია. მათი მოპოვების გარეშე შემდგომ ნიჭთა მიღება შეუძლებელია. "დაღაცათუ დიდთა მოღუაწებათა აღვასრულებდეთ, – ამბობს წმ. იოანე კიბისაღმწერელი, – და გული ჩუენი ულმობელად იყოს, ვუწყითმცა, ვითარმედ ვსცთებით"[8]. სინანული, სულის შემუსვრილება, ტირილი – ნიშანი და დადასტურებაა ლოცვითი ღვაწლის სისწორისა; მათი არარსებობა კი არასწორი მიმართულების, გადახრის, თვითცთუნების, ხიბლის თუ უნაყოფობის მაჩვენებელია. ხიბლიც და უნაყოფობაც გარდუვალი შედეგია ლოცვაში არასწორი მეცადინეობისა, რაც განუყოფლად არის დაკავშირებული თვითცთუნებასთან.
მეოცნებეობა – სულიერი სურათებისა და სახეების
წარმოსახვა
ლოცვის ყველაზე სახიფათო, არასწორი სახე მაშინ ჩნდება, როდესაც მლოცველი თავისი წარმოსახვის ძალით გამოიგონებს ოცნებებს ან სურათებს – თითქოსდა დასესხებულს წმიდა წერილიდან. სინამდვილეში ისინი მხოლოდ მლოცველის პირადი მდგომარეობიდან, დაცემულობიდან და თვითცთუნებიდან მოდიან. ადამიანი მათი საშუალებით ქედს იხრის თავისთავზე წარმოდგენის, მზვაობრობის, ზესთამჩენობისა და სიამაყის წინაშე, თავს იტყუებს. ყველაფერი ეს კი, ცხადია, ჩვენი დაცემული, გამრუდებული ბუნების მეოცნებეობით არის შეთხზული და სინამდვილეში არ არსებობს – იგი გამონაგონია და სიცრუე, რაც ასე ახასიათებს და უყვარს დაცემულ ანგელოზს. ლოცვითს გზაზე პირველი ნაბიჯებისთანავე მეოცნებე განეშორება ჭეშმარიტების სავანეს, შედის სიცრუის, სატანის გარემოში და ნებით ემორჩილება მის გავლენას. წმ. სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი მეოცნების ლოცვასა და მის ნაყოფს ამგარად აღწერს: "ადამიანი ზეცად აღაპყრობს ხელებს, თვალებსა და გონებას. გონებაში წარმოსახავს საღვთო ერთობას, ზეციურ მადლს, წმ. ანგელოზთა დასებს, წმიდანთა სამკვიდრებლებს – მოკლედ, წარმოსახვაში ერთად კრებს ყოველივეს, რაც წმიდა წერილიდან სმენია. ათვალიერებს მათ ლოცვის დროს, შეჰყურებს ზეცას და ყოველივე ამით აღძრავს სულს საღვთო ლტოლვისა და სიყვარულისათვის, ზოგჯერ ცრემლებს ღვრის და ქვითინებს. ამგვარად გულს თანდათანობით და უნებურად თავმომწონება ეძალება. ადამიანი მიიჩნევს, რომ რასაც ასრულებს, ეს უფლის წყალობის მანუგეშებელი ნაყოფია მისთვის და ღმერთს ევედრება – მარადის ასეთ ღვაწლში ამყოფოს. ეს ხიბლის მაჩვენებელია. ასეთ ადამიანს, თუნდაც სრულ მდუმარებაში იყოს იგი გარინდებული, შეუძლებელია ხელი არ დარიოს სიშმაგემ და სიგიჟემ. თუ ეს არ დაემართება, მაინც ვერასდროს მოახერხებს სულიერი გულისხმისყოფის, სათნოების ან უვნებობის მიღწევას. ამგვარად მოიხიბლნენ ისინი, ვინც ხორციელი თვალებით იხილა ნათელი და ბრწყინვალება, ყნოსვით შეიგრძნო კეთილსურნელება, საკუთარი ყურით მოისმინა ხმები. ზოგ მათგანს ბნედა მოერია და ერთი ადგილიდან მეორეზე დაეხეტება; ზოგმა ნათლის ანგელოზად გარდასახული ეშმაკი შეიწყნარა, მოიხიბლა და ბოლომდე არ შეიცვალა აზრი, ერთი ძმისგანაც კი არ შეისმინა რჩევა. ზოგი მათგანი, ეშმაკის შთაგონებით, თავს იკლავდა, ზოგი უფსკრულში გადაიჩეხა, ზოგმა თავი ჩამოიხრჩო. ვის ძალუძს ჩამოთვლა იმ ნაირგვარი ამოუცნობი საცთურისა, რითაც ეშმაკი ხიბლავს ადამიანებს?! ნათქვამიდან გამომდინარე ნებისმიერი გონიერი ადამიანი მიხვდება, თუ რაოდენი ზიანი მოაქვს ამგვარ ლოცვას. თუ ამგვარად მლოცველს საერთოდ ასცდება ნახსენები განსაცდელები, ეს ძმობასთან თანაცხოვრების წყალობით მოხდება (იმიტომ, რომ ამგვარი საფრთხე ყველაზე მეტად განდეგილებს, განცალკევებით მცხოვრებთ ემუქრება), თუმცა ასეთი ადამიანის ცხოვრება წარუმატებლად მიედინება“[9].
გონებითი ლოცვის აღმწერი ყველა წმიდა მამა კრძალავს არა მარტო ოცნებების აგებას ნებით, არამედ დაყოლასა და თანაგრძნობასაც კი იმ ზმანებათა და მოჩვენებათა მიმართ, რომლებიც შეიძლება მოულოდნელად, ჩვენდა უნებურად წარმოჩინდნენ. ეს ხდება ლოცვითი ღვაწლის, განსაკუთრებით კი მდუმარების დროს. "არაფრით მიიღო, – ამბობს ღირსი გრიგოლ სინელი, – თუ დაინახავ რაიმეს გრძნობადი თვალით ან გონებით: იქნება ეს ქრისტეს სახება, ანგელოზისა თუ რომელიმე წმიდანისა, ან თუ ნათელი მოგევლინება... ყურადღებით და ფრთხილად იყავი! ნება არ მისცე თავს, რამეს ენდო, არ გამოხატო თანაგრძნობა და თანხმობა, ნაჩქარევად ნუ დაუჯერებ გამოცხადებას, თუნდაც ჭეშმარიტი და კეთილი იყოს იგი, იყავი მისდამი გულგრილი და არ გაუშინაურდე, თანდათანობით შეინარჩუნე უბრალო, ყოველგვარ წარმოსახვათაგან თავისუფალი და ნებისმიერ გამოსახულებათაგან აღუბეჭდავი გონება. ვინც აზრობრივად ან გრძნობადად იხილავს რამეს, თუნდაც იგი ღმერთისაგან მოდიოდეს, და ნაჩქარევად მიიღებს მას, ადვილად ვარდება ხიბლში – იგი, როგორც მოვლენათა სწრაფად და ფუქსავატურად მიმღები, ხიბლისადმი მიდრეკილებასა და სურვილს გამოავლენს. დამწყებს მართებს, მთელი ყურადღება მიაპყროს მხოლოდ და მხოლოდ გულს და მარტოოდენ მისი ქმედება აღიაროს, როგორც ხიბლისგან თავისუფალი, დანარჩენი კი არ მიიღოს უვნებობაში შესვლამდე. ღმერთი არ განურისხდება მას, ვინც ხიბლისადმი შიშითა და უკიდურესი წინდახედულობით აკვირდება საკუთარ თავს, მას არც ის განარისხებს, თუ კაცი არ შეიწყნარებს ღვთისგან გამოგზავნილს მანამ, სანამ მთელი გულმოდგინებით არ განიხილავს; ასეთს უფალი, პირიქით, შეაქებს კეთილგონიერებისათვის"[10].
აღმოსავლეთის ეკლესიისაგან ჩამოშორებისა და სულიწმიდის დაკარგვის შემდგომ დასალეთის ეკლესიის მიერ უდიდეს წმიდანებად შერაცხილ მოსაგრეთა უმრავლესობა ჩემგან გადმოცემული მეთოდით ლოცულობდა და აღწევდა ხილვებს, რასაკვირველია, ცრუს. ეს მოჩვენებითი წმიდანები უსაშინლეს ხიბლში იყვნენ... ხიბლით შეპყრობილი ლათინი მოსაგრენი უჩვეულოდ ნივთიერი, ვნებითი აღგზნების მიზეზით ყოველთვის შეშლილებივით იქცეოდნენ. ასეთ მდგომარეობაში იყო იეზუიტების ორდენის დამაარსებელი ეგნატე ლოიოლა. მისი წარმოსახვა, როგორც თავად ამტკიცებდა, იმდენად გახელებული და გავარჯიშებული იყო, რომ მარტოოდენ მონდომებითა და ოდნავი დაძაბვით მის თვალწინ, მისივე სურვილით იშლებოდა ჯოჯოხეთი ან სამოთხე. ჯოჯოხეთისა და სამოთხის ხილვა მხოლოდ ადამიანური წარმოსახვით არ ხდება – საამისოდ ეს საკმარისი არ არის – ხილვა ხდებოდა დემონთა მოქმედებით. ისინი თავიანთ გაძლიერებულ საქმიანობას უერთებდნენ ადამიანურ, არასრულყოფილ ქმედებას, ხდებოდა მათი შერწყმა, ურთიერთშევსება. ამას საფუძვლად კი ცრუ მიმართულების ამომრჩევი და შემთვისებელი ადამიანური თავისუფალი ნება უდევს. ცნობილია, რომ ღვთის ჭეშმარიტი წმიდანები ხილვების ღირსნი ხდებიან მხოლოდ საღვთო კეთილნებობითა და საღვთო ქმედებით და არა ადამიანური ნებითა თუ პირადი ძალისხმევით. ხილვები ეძლევათ მოულოდნელად, უკიდურესად იშვიათად, განსაკუთრებული აუცილებლობის დროს, საღვთო საოცარი ზედამხედველობით და არა შემთხვევით[11]. ხიბლში მყოფთა გაძლიერებულ "ღვაწლს" ჩვეულებრივ თან ახლავს ღრმა გარყვნილება. გარყვნილება შეფასებაა იმ ალისა, რომლითაც მოხიბლულები იწვიან. ეს დასტურდება ისტორიული მონათხრობებიდან და წმ. მამათა მოწმობებიდანაც. "ხიბლის სულის მხილველი, – იმ ხილვებში, რომლებიც მას წარმოუდგება, – თქვა ღირსმა მაქსიმე კაპსოკალიველმა, – ძალიან ხშირად შმაგდება და მრისხანებს. მისთვის უცხოა ჭეშმარიტი სიმდაბლის, ლოცვისა თუ ცრემლების კეთილსურნელი. პირიქით, იგი მუდამ ტრაბახობს საკუთარი სათნოებებით, პატივმოყვარებას აჰყოლია და ყოველთვის უშიშრად ეძლევა უწმინდურ ვნებებს"[12].
"წარმოდგენა" – მადლმოსილ შეგრძნებათა და
მდგომარეობათა გაყალბება
ხიბლის მეორე სახე – "წარმოდგენა" – მოქმედებს მაცთუნებელი სურათების გამოგონების გარეშე. იგი კმაყოფილდება ყალბი, ვითომ მადლმოსილი შეგრძნებებისა და მდგომარეობების შეთხზვით, საიდანაც იბადება ცრუ, გაუკუღმართებული გაგება ყოველივესი, რაც საერთოდ ეხება სულიერ ღვაწლს. ამგვარ ხიბლში მყოფი იქმნის ცრუ წარმოდგენებს ყველაფერზე, რაც მის გარშემოა. იგი მოტყუებულია შინაგანადაც და გარეგნულადაც. მეოცნებეობა ძლიერ გავლენას ახდენს "წარმოდგენით" მოხიბლულებზე, მაგრამ მოქმედებს მხოლოდ და მხოლოდ განყენებულ სფეროში. მეოცნებეობა წარმოსახვაში ან საერთოდ არ ხატავს, ან იშვიათად გამოსახავს სამოთხეს, ზეციურ სავანეებსა და სამკვიდრებლებს, ზეციურ ნათელსა თუ კეთილსურნელებას, ქრისტეს, ანგელოზებსა და წმიდანებს, მაგრამ იგი გამუდმებით თხზავს მოჩვენებით სულიერ მდგომარეობებს, იესოსთან მჭიდრო მეგობრობას[13], მასთან გულითად საუბრებს[14], იდუმალ გამოცხადებებს[15], ხმებს, ნეტარებებს – მათზე აგებს ცრუ წარმოდგენას საკუთარ თავზე, ქრისტიანულ ღვაწლზე, აყალიბებს ძირფესვიანად არასწორ აზროვნებასა და გულის ყალბ განწყობას, იწვევს საკუთარი თავით თრობას, ხან გახელებასა და აღმაფრენას. ეს ნაირგვარი შეგრძნებები მომდინარეობს გამძაფრებული პატივმოყვარებისა და ხორციელ სიამეთა სიყვარულისგან. მათი მოქმედებით სისხლი იწყებს ცოდვითს, მაცთუნებელ მოძრაობას, რომელიც აღიქმება მადლმოსილ ნეტარებად. პატივმოყვარებასა და სიამეთმოყვარებას კი აღაგზნებს ზესთამჩენობა – "წარმოდგენის" ეს განუყრელი თანამგზავრი. საშინელი, დემონური სიამაყე დამახასიათებელი ნიშანია მათთვის, ვინც ესა თუ ის ხიბლი შეითვისა. ხიბლის პირველი სახით ცთუნებულნი სიამაყეს აშკარა სიშლეგემდე მიჰყავს, მეორე სახით ცთუნებულებში ასევე სიამაყე აზიანებს გონებას, რასაც წმიდა წერილი გონების განხრწნას უწოდებს (2 ტიმ. 3,8). ეს უკანასკნელი ნაკლებ შესამჩნევია, რაკი იმოსება სიმდაბლის, ღვთისმოსაობის, სიბრძნის ნიღბით; იგი შეიცნობა თავისი მწარე ნაყოფის მიხედვით. საკუთარ ღირსებებზე, განსაკუთრებით კი პირად სიწმიდეზე "წარმოდგენით" დასნეულებულებს უნარი შესწევთ და მზადაც არიან ყოველგვარი ხრიკის, ორგულობის, ცბიერების, ტყუილის თუ ბოროტების ჩასადენად. შეურიგებელი მტრობით არიან აღვსილნი ჭეშმარიტების მსახურთა მიმართ; დაუოკებელი სიძულვილით ესხმიან თავს მათ, როდესაც ეს უკანასკნელნი არ აღიარებენ მოხიბლულებში იმ მდგომარეობას, როგორსაც მას მიაწერს და წარმოაჩენს "წარმოდგენებით" დაბრმავებული ეს სოფელი თავისდა სამარცხვინოდ...
"წარმოდგენა" არის ღვთისგან ბოძებულ ნიჭთა მითვისება და პირადი, არარსებული ღირსებების გამოგონება. მას ერთვის საკუთარი თავის იმედად ყოფნა, ზედაპირული, გულგრილი აღიარება გამომსყიდველისა. ღმერთის განდიდება ხდება საკუთარი თავის განსადიდებლად, რასაც აკეთებდნენ ფარისევლები (ლკ. 18,11). "წარმოდგენით" შეპყრობილნი უმეტესწილად ეძლევიან ტკბობას; მიუხედავად იმისა, რომ მიიწერენ სწორ, მართლმადიდებლურ მოსაგრეობაში უმაგალითო, აღმატებულ სულიერ მდგომარეობას, ცოტა მათგანი თუ იკავებს თავს ტლანქი ტკბობისადმი დამონებისაგან და ამასაც მხოლოდ და მხოლოდ ცოდვათაგან ყველაზე დიდის – გარდამეტებული სიამაყის გამო აკეთებს.
ხიბლის ამ სახიდან აღმოცენდა დამღუპველი ერესები, განხეთქილებები, უღმერთობა, მკრეხელობა. მისი ყველაზე სავალალო, ხილული შედეგია საკუთარი თავისა და მოყვასისადმი მავნე, მცდარი საქმიანობა. ეს ბოროტებაა, რომელიც თავისი სიცხადისა და სიდიდის მიუხედავად მცირედ შესამჩნევი და ნაკლებ მისახვედრია. "წარმოდგენით" დასნეულებულ მლოცველებს ყველასათვის აშკარა უბედურება იშვიათად, მაგრამ მაინც ემართებათ. ეს იმიტომ, რომ "წარმოდგენა" უსაშინლეს ცდომილებაში აგდებს ადამიანს, მაგრამ არ იწვევს სიშლეგეს, როგორც ეს არეულ წარმოსახვას მოსდევს ხოლმე. ვალაამის კუნძულზე, განცალკევებულ ქოხში ცხოვრობდა სქემოსანი პორფირი, რომელიც მე მინახავს. იგი ლოცვითს ღვაწლს მისდევდა. თუ რა სახის იყო ეს ღვაწლი, ნამდვილად არ ვიცი, მაგრამ მისი მცდარობის მიხვედრა შეიძლებოდა სქემოსანი მონაზვნის საყვარელი საკითხავის მიხედვით: იგი დიდად აფასებდა დასავლელი მწერლის თომა კემპენელის წიგნს "იესო ქრისტესადმი მიბაძვა" და ამით ხელმძღვანელობდა. ეს წიგნი "წარმოდგენიდან" გამომდინარე დაიწერა. შემოდგომის ერთ საღამოს პორფირიმ მოინახულა ბერები, რომელთა სკიტიც მისი უდაბნოდან არც თუ ისე შორს იყო. დამშვიდობებისას ბერებმა გააფრთხილეს: "ყინულზე გავლა არ გაბედო, იგი ახლახან ძალიან დათხელდა". პორფირის უდაბნოს სკიტისაგან ლადოგის ტბის ღრმა ყურე ჰყოფდა, რომლის შემოვლაც იყო საჭირო. სქემონაზონმა ჩუმად და გარეგნული მორიდებით მიუგო: "მე უკვე დავმსუბუქდი" და წავიდა. ცოტა ხნის შემდეგ განწირული ყვირილი მოისმა. სკიტის ბერები შეშფოთდნენ და გამოცვივდნენ. ბნელოდა. უცებ ვერ მიაგნეს უბედურების ადგილს და მაშინვე ვერ შეძლეს ჩაძირულის ამოყვანა. როცა სხეული გამოიტანეს, მას სული უკვე განშორებოდა.
* * *
"ლოცვის დროს ორი დიდი ნათელი გამომეცხადა: ერთში შემოქმედი შევიცანი, მეორეში – საკუთარი თავი".
ფრანჩესკო ასიზელის სიტყვები ლოცვის დროს
"ჭეშმარიტი მართალნი გულში ყოველთვის ფიქრობენ, რომ ისინი ღმერთის ღირსნი არ არიან".
წმ. ისააკ ასური, VII ს.
"საუბარი მაშინ შედგება, როდესაც ადამიანი თავის წინაშე ჯვარზე გაკრულ იესო ქრისტეს წარმოიდგენს".
ეგნატე ლოიოლას დარიგებანი ჭვრეტის შესახებ
"შენ თვითონ არ ააგო წარმოსახვები, ხოლო თუ ისინი თავისთავად წარმოიქმნებიან, ყური არ ათხოვო. არც გონებას მისცე ნება, დაიუნჯოს ისინი, რამეთუ ეს ყოველივე – გარეგნულად აღბეჭდილი და წარმოსახული – ემსახურება სულის მოხიბლვას. გონებას თავისთავად, ბუნებრივად აქვს მეოცნებეობის უნარი და იოლად შეუძლია მოჩვენებითი სახეებით გამოხატვა სანატრელისა... ვინც ამას განიცდის, მეოცნებე გამოდის და არა მდუმარებაში მყოფი".
წმ. გრიგოლ სინელი, XIV ს. მოსაგრე
"ღმერთმა დაგვიფაროს აღტაცებული ლოცვებისაგან. აღმაფრენანი, ძლიერი, ამაღელვებელი მოძრაობანი უბრალოდ განხურვებული წარმოსახვიდან გამომდინარე სისხლისმიერი, სამშვინველისეული მოძრაობებია. ეგნატე ლოიოლამ მრავალი სახელმძღვანელო დაწერა ასეთ ლოცვებზე. ადამიანები მიდიან ასეთ აღმაფრენამდე და ჰგონიათ, რომ მაღალ ხარისხს მიაღწიეს მაშინ, როცა ეს ყოველივე საპნის ბუშტებია. ნამდვილი ლოცვა ჩუმია, მშვიდია და ასეთად დარჩება ყველა ხარისხში".
წმ. ეპ. თეოფანე დაყუდებული, "წერილები
ქრისტიანული ცხოვრების შესახებ"
"წარმოსახვა – სახეების ჩამოყალიბებისა და შენახვის უნარი – შავი სამუშაოა“ დაბალზე უდაბლესი! ამიტომაც არ შეიძლება ნება მიეცეს წარმოსახვას, თავისი სახეებით წარმოჩინდეს ისეთ უმაღლეს სფეროში, როგორიცაა ლოცვა... სახეების დაშვებით იქმნება საფრთხე – ილოცო ოცნებათა მიმართ... მახსენდება ნაამბობი ერთი მონაზვნის შესახებ, რომელიც ყოველთვის ხატოვნად წარმოიდგენდა ხოლმე ღმერთს. როდესაც განუმარტეს, რომ ასე არ შეიძლებოდა, მან თქვა: თქვენ მე ღმერთი წამართვითო", მაგრამ მას ღმერთი კი არა, საკუთარი ოცნება წაართვეს".
ეპ. თეოფანე თეოფანე დაყუდებული, "წერილები"
"ნუ მოიწადინებ, გრძნობადად იხილო ანგელოზნი ან ძალნი, ან ქრისტე, რათა ჭკუიდან არ შეიშალო, მგელი მწყემსად არ მიიღო და მტრებს – დემონებს არ სცე თაყვანი... თუ გსურს გულით ილოცო, ხორცს ნურაფერს დაესესხები".
წმ. ნილოს სინელი, V ს. მოსაგრე
* * *
დამატება:
თომა კემპენელის მიბაძვა იესო ქრისტესადმი"[16]
"მიბაძვის" (წიგნი დაისტამბა 1834 წელს მოსკოვში) წინასიტყვაობაში რუსი მთარგმნელი გადმოგვცემს: "ერთი დიდად განსწავლული პირი, რუსი მართლმადიდებელი ამბობდა: ჩემთვის აზრი რომ ეკითხათ, მე წმიდა წერილის შემდეგ თამამად დავაყენებდი კემპენელის "მიბაძვას იესო ქრისტესადმი". ასეთი გადაჭრითი განაჩენი არამართლმადიდებელ მწერალს სრულ უპირატესობას ანიჭებს მართლმადიდებელი ეკლესიის წმიდა მამებთან შედარებით. ეს თვითცთუნებაა! ხიბლია! იგი არასწორი გაგების შედეგია, რაც იშვა წიგნიდან მოწოდებული ცრუ შეგრძნებებისაგან. წიგნი ბოროტი სულით არის ცხებული – იგი მასში ცოცხლობს და სუნთქავს. ეს სული აქეზებს მკითხველს, ათრობს მას სიცრუის ბანგით, რაც დამტკბარია ქედმაღლობის, ამპარტავნებისა და ავხორცობის დახვეწილი სანელებლებით. დასაშვებია, რომ ადამიანში შინაგანად ქადაგებდეს ჭეშმარიტება, მაგრამ როდის ხდება ეს? როდის და მაშინ, როცა მაცხოვრის სიტყვების თანახმად, ადამიანს შემოსავს "ძალი მაღლით" (ლკ. 24,49); "ოდეს მოვიდეს სული იგი ჭეშმარიტებისაჲ, გიძღოდეს თქუენ ჭეშმარიტებასა ყოველსა" (ინ. 16,13).
თუ სულიწმიდის ცხადად გარდამოსვლამდე, რაც ღვთის წმიდანთა ხვედრია, ვინმე შეეცდება შინაგანად მოისმინოს ხმა ჭეშმარიტებისა, იგი ამით მხოლოდ საკუთარ სიამაყეს აქეზებს, თავს იტყუებს. მას უფრო იმის ხმა ესმის, ვინც სამოთხეში ლაპარაკობდა: "... იყვნეთ, ვითარცა ღმერთნი" (შესაქ. 3,5) და ეს ეჩვენება ჭეშმარიტების ხმად!
ისრაელის შვილნი, სწორად ესმოდათ რა საღვთო სიდიადის ცნება, ელაპარკებოდნენ თავიანთ წინამძღოლსა და რჯულმდებელს და არა თავად ღმერთს. ამ ცნებიდან იშვება ადამიანში შეგნება და შემეცნება კაცობრივი არარაობისა: "და იტყოდეს მოსეს მიმართ: შენ გუეტყოდე ჩუენ და ნუ იტყვის ჩუენდა მომართ ღმერთი, რაჲთა არა მოვკუდეთ" (გამ. 20,19). ეს მდაბალი და მაცხოვნებელი სიტყვები ჩვეულებრივია თითოეული ჭეშმარიტი ქრისტიანისათვის. ამ გულისმიერი წინდით ქრისტიანი დაცულია სულიერი სიკვდილისაგან, რასაც თვითცთუნებულებში მათი სიამაყე და კადნიერება იწვევს. ჭეშმარიტი ქრისტიანის, ამ სულიერი ისრაელელის საპირისპიროდ ღაღადებს გახელებული თვითცთუნებული: "ისრაელის შვილნი ოდესღაც ეუბნებოდნენ მოსეს: შენ გველაპარაკე და მოგისმენთ, დაე, უფალი ნუ დაგველაპარაკება, რათა არ დავიხოცოთო. არა, უფალო, გევედრები, ასე ნუ იქნება! დაე, ნუ მეტყვის მოსე ან სხვა რომელიმე წინასწარმეტყველი. შენ მელაპარაკე, უფალო ღმერთო, ყველა წინასწარმეტყველთა შთაგონების მომნიჭებელო. შენ ერთს, მათ გარეშე, შეგიძლია სრულად განმსწავლო მე"[17].
ღმერთის, მისი მიბაძვის ღირსი არ არის ის, ვინც სიბილწესა და უწმიდურებაშია და სულელური, ამაყი, ოცნებითი შეხედულებებით იმედოვნებს, მოექცეს ყოვლადწმიდა, უსპეტაკესი უფლის საბურველში; ვისაც ჰგონია, რომ ღმერთი მასშია და როგორც მეგობარს, ისე ესაუბრება[18].
წიგნს "მიბაძვა" თავისი მკითხველი პირდაპირ ღმერთთან ერთობისაკენ მიჰყავს სინანულით წინასწარი განწმედის გარეშე – ამიტომაც იწვევს იგი განსაკუთრებულ თანაგრძნობას ვნებებით შეპყრობილ ადამიანებში, რომელთაც არ იციან სინანულის გზა, დაუცველნი არიან თვითცთუნებისა და ხიბლისაგან, არ არიან დამოძღვრილნი სწორი ცხოვრებისათვის მართლმადიდებელი ეკლესიის წმიდა მამათა სწავლებით.
ეს წიგნი ძლიერ ზემოქმედებას ახდენს სისხლსა და ნერვებზე, აღაგზნებს მათ და ამიტომაც განსაკუთრებით მოსწონთ იგი გრძნობადისადმი დამონებულ ადამიანებს. წიგნით შეიძლება დატკბე, უარი არ თქვა ტლანქ, გრძნობად განცხრომაზე. ქედმაღლობა, დახვეწილი ავხორცობა და პატივმოყვარება წიგნში წარმოჩენილია საღვთო მადლის მოქმედებად. ხორციელი ადამიანები, როდესაც სულში დახვეწილი მრუშობის სუნს იკრავენ, ეალერსებიან თავიანთ დაცემულ მდგომარეობას, აღტაცებაში მოდიან სიტკბოების, თრობის განცდით, რაც ეძლევათ უშრომელად, თავგანწირვის, სინანულის, ხორცის "ვნებითურთ და გულისთქუმით" ჯვარცმის გარეშე (გალ. 5,24). ასეთები ეგუებიან დაცემულ მდგომარეობას და თავიანთ სიბრმავესა და სიამაყეს აყოლილნი ხალისით ინაცვლებენ ცხოველური სიყვარულის სარეცლიდან კიდევ უფრო დანაშაულებრივი სიყვარულის სარეცელზე – განგდებულ სულთა სივრცის საბრძანებელში. ერთმა მანდილოსანმა, რომელიც ამსოფლიური მდგომარეობით ეკუთვნოდა უმაღლეს და უგანათლებულეს საზოგადოებას, გარეგნულად კი მართლმადიდებელ ეკლესიას, წმიდანად მიიჩნია გარდაცვლილი ლუთერანი დედაკაცი და მის შესახებ ასეთი აზრი გამოთქვა: "მას ვნებიანად უყვარდა ღმერთი, მხოლოდ მასზე ფიქრობდა და მხოლოდ მას ხედავდა. იგი კითხულობდა მხოლოდ სახარებასა და "მიბაძვას", რომელიც მეორე სახარებას წარმოადგენს". ამ სიტყვებით ზუსტად ის მდგომარეობაა გადმოცემული, რომლისკენაც მიისწრაფვიან "მიბაძვის" მკითხველნი და თაყვანისმცემელნი. ფაქტობრივად იგივეს ამბობს ცნობილი ფრანგი მწერალი ქ-ნი დე სევინიე ასევე ცნობილ პოეტ რასინი უფროსის მიმართ: "მას ღმერთი უყვარს, – კადნიერდება ქ-ნი დე სევინიე, – ისე, როგორც ადრე თავისი საყვარლები უყვარდა". ცნობილმა კრიტიკოსმა ლა არპმა, რომელიც თავიდან უღმერთო იყო და შემდგომ გადაინაცვლა არასწორად გაგებულ და დამახინჯებულ ქრისტიანობაში, მოიწონა ქ-ნ დე სევინიეს გამონათქვამი და თქვა: "გული, რომლითაც შემოქმედი და ქმნილება უყვართ – ერთია, თუმცა შედეგები იმდენადვე განსხვავდება ერთმანეთისგან, რამდენადაც ობიექტები სიყვარულისა". რასინი გარყვნილებიდან "წარმოდგენის" ხიბლში ჩავარდა, რაც მთელი სიცხადით აისახა პოეტის ორ უკანასკნელ ტრაგედიაში: "ესთერი" და "გოთოლია". რასინის "მაღალქრისტიანულმა" აზრებმა და შეგრძნებებმა ფართო ასპარეზი ჰპოვეს აპოლონისა და მისი მუზების[19] ტაძარში – თეატრში, სადაც დაიმსახურეს აღტაცება და ტაში. რასინის საუკეთესო ნაწარმოებად აღიარებული "გოთოლია" ორმოცჯერ ზედიზედ იქნა წარმოდგენილი. ამ ტრაგედიისა და "მიბაძვის" სული – ერთი და იგივეა.
ჩვენ გვწამს, რომ ადამიანის გულში მკვიდრობს მასში დაცემით შესული ცხოველური გულისთქმა, რომელსაც ბოროტ სულთა გულისთქმასთან აქვს კავშირი. გვჯერა ისიც, რომ გულში არსებობს სულიერი გულისთქმაც, რომელიც ჩვენ შექმნისთანავე დაგვყვა. იგი ეთანხმება ანგელოზთა გულისთქმას და მისი წყალობით გვიყვარს ბუნებითად და სწორად ღმერთი და მოყვასი. აუცილებელია პირუტყვული გულისთქმებისაგან განწმედა, რათა შეიყვარო ღმერთი და მასში მოყვასი. ამას აღასრულებს სულიწმიდა ისეთ ადამიანში, რომელიც თავისი ცხოვრებით გამოხატავს მზადყოფნას განწმედისათვის. გული, ზნეობრივი მნიშვნელობით, ეწოდება გულისთქმასა და სხვა სულიერ ძალებს და არა ხორციელ ასოს. ამ ორგანოში თავმოყრილია ძალები და ამიტომაც მისი სახელდება – გული ზოგადად ამ კრებულის აღსანიშნავად გამოიყენება.
ხორციელ კაცთა განცდების საპირისპიროდ, სულიერი ადამიანები იყნოსავენ რა სიკეთით შენიღბული ბოროტების სიმყრალეს, რასაც ეს წიგნი გამოსცემს, მაშინვე ზიზღით იბრუნებენ პირს მისგან. ნიკიფორეს უდაბნოს ბერს, ესაიას (ოლონეცკის ეპარქია), მოსაგრეს, მდუმარეს, გონებითს ლოცვაში წარმატებულსა და მადლისმიერი გასხივოსნების ღირსქმნილს, წაუკითხეს ნაწყვეტი "მიბაძვიდან". ბერი მყისვე ჩასწვდა წიგნის მნიშვნელობას, გაიცინა და შესძახა: "ეს ხომ წარმოდგენიდან გამომდინარეა დაწერილი. აქ არაფერია ჭეშმარიტი! ყველაფერი მოგონილია! როგორც ესახებოდა თომას სულიერი მდგომარეობა და რასაც ფიქრობდა მასზე, ისე აღწერა, თუმცა გამოცდილებით მას არც იცნობდა".
ხიბლი, როგორც უბედურება, სამწუხაროა, როგორც უაზრობა – სასაცილო სანახაობა. კირილო-ნოვოზერის მონასტრის (ნოვგოროდის ეპარქია) არქიმანდრიტი, მკაცრი ცხოვრებით ცნობილი თეოფანე თავისი უბრალოების გამო მარტო ხორციელ მოღვაწეობას მისდევდა და სულიერ ღვაწლზე ნაკლები წარმოდგენა ჰქონდა. პირებს, რომლებიც რჩევას ეკითხებოდნენ და რომელთაც იგი მოძღვრავდა, თავდაპირველად ურჩევდა ეკითხათ წიგნი "მიბაძვა". მაგრამ თავის აღსასრულამდე რამდენი წლით ადრე დაიწყო მისი აკრძალვა, თან წმიდა უბრალოებით ამბობდა: "ადრე ამ წიგნს სულისათვის სასარგებლოდ მივიჩნევდი, მაგრამ ღმერთმა განმიცხადა, რომ იგი სულისათვის საზიანო ყოფილა". ასეთივე აზრისა იყო "მიბაძვის" შესახებ მონაზვნური მოღვაწეობის გამოცდილებით სახელგანთქმული მღვდელმონაზონი ლეონიდე, რომელმაც სათავე დაუდო ოპტინის უდაბნოს (კალუგის ეპარქია) ზნეობრივ კეთილმოწყობას.
ყველა ხსენებულ მოსაგრეს პირადად ვიცნობდი. ერთმა მართლმადიდებლური სულისკვეთებით აღზრდილმა მემამულემ, რომელიც კარგად იცნობდა საზოგადოების მაღალ ფენებს, როცა თავის ქალიშვილს დაუნახა წიგნი "მიბაძვა", მისი კითხვა აუკრძალა და უთხრა: "არ მსურს, მოდას მისდევდე და ღმერთს ეკეკლუცებოდე".
აი, ყველაზე სწორი შეფასება ამ წიგნისა.
შენიშვნები
1. ციტირებულია: Игнатий Брянчанинов, Сочинения, т.IV, СПБ 1905.
2. ციტირებულია: Феофан Затворник, "Письма о духовной жизни", М. 1903.
3. Добротолюбие, ч.1. стр.62.
4. თითქმის ყველა მისტიკოსი ამგვარ მდგომარეობაში იმყოფებოდა. მათი ნაწერების სულ რამდენიმე გვერდის წაკითხვაც კი საკმარისია ამაში დასარწმუნებლად. მაგალითად, წმიდა ტერეზა.
5. Св. Григорий Синаит, Добротолюбие, ч.1.
6. მაგალითისათვის მივუთითებთ იაკობ ბემეს (1575-1624 წწ) - მისტიკოს-ფილოსოფოსის გამოცხადებებს. ერთხელ ბემე (25 წლისა) "გერლიცაში მინდორზე გავლისას მიწაზე დასასვენებლად დაჯდა, შეხედა ბალახსა და სხვა მცენარეებს და საკუთარი შინაგანი ნათელის წყალობით შეიმეცნა მათი არსი, სარგებელი და თვისებები". ერთ-ერთ თავის გვიანდელ განცდებს იგი შემდეგნაირად აღწერს: "თხუთმეტ წუთში ვიხილე და გავიგე უფრო მეტი, ვიდრე შეეძლო მოეცა მრავალწლიან ყოფნას უნივერსიტეტში, რადგან დავინახე და შევიმეცნე ყველა საგნის არსი, სიღრმე და ფსკერი, წმიდა სამების დაუსაბამო აღმოცენება, სამყაროსი და ყოველი ქმნილების წარმოშობა საღვთო სიბრძნისაგან... დავინახე და შევიმეცნე მთელი შემოქმედებითი არსი სიკეთეშიც და ბოროტებაშიც, ამ საწყისთა წარმოშობა და მათი ურთიერთდამოკიდებულება. ზუსტად ასევე გავიგე, თუ როგორ დაიწყო დაბადების პროცესი მარადისობის ნაყოფიერ წიაღში". რაღაც ამის მსგავსი გვხვდება ჯორჯ ფოქსთანაც: "მე იმ მდგომარეობაში ვიყავი, როგორშიც ადამი იყო დაცემამდე. ჩემთვის შესაქმის საიდუმლო გაიხსნა. მე ღირსი შევიქენ, დამენახა, თუ როგორ მიიღო ყველაფერმა სახელი თავიანთი ბუნებისა და თვისებების შესაბამისად. მე აზრად მომივიდა, ადამიანთა სასიკეთოდ ექიმი ხომ არ გავმხდარიყავი, რახან უფალმა ასე ცხადად გადამიშალა ყველა ქმნილების ბუნება და თვისებები" (Уильям Джемс. "Многообразие религиозного опыта" М. 1910).
7. ციტირებულია: Игнатий Брянчанинов, Сочинения, т.1, т.IV.
8. Св. Иоанн Лествичник, Лествица. Слово 7.
9. Добротолюбие, ч.1.
10. იქვე.
11. Св. Исаак Сирский. Слово 36-е.
12. ღირსი მაქსიმეს საუბარი ღირს გრიგოლ სინელთან.
13. Фома Кемпийский "Подражание", кн. 2, гл. 8.
14. "Подражание", кн.3, гл.1.
15. "Подражание", кн.3, гл.3.
16. ციტირებულია: Игнатий Брянчанинов. Сочинения, т.1.
17. "Подражание", кн. III, гл. 2.
18. "Подражание", кн. III, гл. 1.
19. მუზები და აპოლონი - ძველი ბერძნებისა და რომაელების წარმართული ღვთაებანი. ამ დემონებს წარმართები ნატიფ ხელოვნებათა მფარველებად მიიჩნევდნენ.
თარგმნა ნინო ბელთაძემ
სტატიიდან М. Новоселов „Мистика Церкви и мистика западных верований“ გამოცემულია 1914 წ.
