წიგნი მესამე

თავი პირველი

ნოლანის ეპისკოპოსი პავლინი

მე ყურადღება იმ მამების ღვაწლს მივაპყარი, ვინც უახლოეს წარსულში მოღვაწეობდა და თითქოს სხვა სახელგანთქმულ წმინდანთა საქმეები სრულიად დავივიწყე, როგორიც, მაგალითად, ნოლანის ეპისკოპოს პავლინის მიერ აღსრულებული სასწაული იყო. ის სათნოებებით მრავალ, ჩემთვის ცნობილ წმინდანს აღემატა. ამიტომ ძველ წმინდანთა შესახებ თხრობას განვაგრძობ და შეძლებისდაგვარად მოკლედ გადმოგცემ. ჩვეულებრივ, კეთილმოღვაწე კაცთა საქმეები, უპირველეს ყოვლისა, იმ ადამიანთათვის ხდება ცნობილი, ვინც მათ მიემსგავსება. ჩვენი ბერებისთვის, რომლებიც წმინდანთა მიმბაძველნი არიან, ნოლანის კეთილმოღვაწე ეპისკოპოსის დიდებული სახელი კარგად არის ცნობილი. მისი საკვირველი ღვაწლი მათთვის სამაგალითოა. ამიტომ მათ სრულიად ვენდობი, თითქოს მათი მონათხრობი საკუთარი თვალით მენახოს.

როდესაც იტალიაზე ვანდალთა სასტიკი შემოსევის შემდეგ კამპანია სრულიად უკაცრიელი გახდა და ამ ქვეყნის მრავალი მცხოვრები აფრიკაში წაიყვანეს, ღმრთის მონა პავლინი ღატაკებსა და ტყვეებს საეპისკოპოსოს ქონებას უხვად ურიგებდა. ერთხელ, როდესაც მთხოვნელთათვის აღარაფერი ჰქონდა დარჩენილი, მასთან ერთი ქვრივი დედაკაცი მივიდა და უამბო, რომ ვანდალთა მეფის სიძემ მისი ვაჟი ტყვედ წაიყვანა. ქალი ღმრთის კაცს ევედრებოდა, მისთვის გამოსასყიდი მიეცა, რათა მისი შვილის ბატონს, თუკი გამოსასყიდის მიღებაზე დათანხმდებოდა, ვაჟი სახლში დაებრუნებინა. ღმრთის კაცმა ძებნა დაიწყო, რომ მთხოვნელისთვის რაიმე მიეცა, მაგრამ საკუთარი თავის გარდა არაფერი ჰქონდა და უთხრა: "არაფერი მაქვს, რომ მოგცე, წამიყვანე და თქვი, რომ შენი მონა ვარ და შვილი რომ დაგიბრუნონ, მის ნაცვლად ჩემი თავი მიეცი მონად". დედაკაცმა ეპისკოპოსის სიტყვები უფრო დაცინვად მიიღო, ვიდრე თანალმობად. მაგრამ პავლინმა, რომელიც მჭევრმეტყველი და საერო მეცნიერებებში ფრიად განსწავლული კაცი იყო, დედაკაცი სწრაფად დაარწმუნა თავისი სიტყვების ჭეშმარიტებაში, რომ შვილის სანაცვლოდ გამოსასყიდის სახით ეპისკოპოსი მიეყვანა. ამგვარად, ისინი აფრიკაში გაემგზავრნენ. იქ დედაკაცმა ვანდალთა მეფის სიძე მოძებნა და სთხოვდა, მისთვის შვილი დაებრუნებინა. ამაყმა ბარბაროსმა, რომელიც დროებითი ბედნიერებით ქედმაღლობდა, არა თუ თხოვნის შესრულება, მისი მოსმენაც არ ისურვა. მაშინ ქვრივმა უთხრა: "მონის სანაცვლოდ ამ ადამიანს დაგიტოვებ, ოღონდ შემიწყალე – დამიბრუნე დედისერთა შვილი". ბარბაროსმა მოხუც პავლინს გადახედა და ჰკითხა, რაიმე ხელობა თუ იცოდა. "არავითარი ხელობა არ ვიცი, – მიუგო პავლინმა, – მაგრამ ბაღის მოვლა შემიძლია". ბარბაროსს ეამა, რომ პავლინი გამოცდილი მებაღე იყო და მონად დაიტოვა, ხოლო ქვრივ დედაკაცს თავისი ვაჟი დაუბრუნა. ისინი სამშობლოში გაემგზავრნენ, ხოლო პავლინმა ბაღის მოვლას მიჰყო ხელი. მეფის სიძე იქ ხშირად მიდიოდა, მებაღეს კითხვებს აძლევდა და მისი სიბრძნე შეიცნო. მასთან საუბარი იმდენად სიამოვნებდა, რომ ამისთვის მეგობრებსა და ნაცნობებს ხშირად ტოვებდა. პავლინს ბატონის სუფრისთვის ყოველდღიურად ახალი და სურნელოვანი მწვანილეული მიჰქონდა, დღიურ სარჩოს მიიღებდა და ისევ საქმეს უბრუნდებოდა. საკმაო ხანი გავიდა. ერთხელ პავლინმა გულახდილ საუბარში ბატონს უთხრა: "ვანდალთა მეფე ძალიან მალე მოკვდება. შენ წინასწარ გმართებს იფიქრო, როგორ მოიქცე და წარმართო სამეფო". რადგან ბატონი მეფის კეთილგანწყობილებით სარგებლობდა, მისთვის არც დაუმალავს, რაც ბრძენი მებაღისგან შეიტყო. მეფემ ეს რომ გაიგო, სიძეს უთხრა: "მსურს ეს ადამიანი, ვის შესახებაც მიამბობ, თვითონ ვნახო". "მას, როგორც წესი, ჩემი სუფრისთვის ახალი მწვანილი მოაქვს, – უპასუხა სიძემ, პავლინის დროებითმა ბატონმა, – ვუბრძანებ, რომ მწვანილი შენ მოგიტანოს სადილზე და მას ამგვარად ნახავ". ასეც მოიქცნენ. პავლინმა მეფეს სადილზე თავის ბაღში მოწეული მწვანილი მიართვა. მეფემ დაინახა თუ არა პავლინი, ძრწოლა დაეუფლა, თავის სიძეს მოუხმო და საიდუმლო გაანდო: "ამ ადამიანმა სიმართლე გითხრა. წუხელ ვიხილე, რომ სასამართლოში მოსამართლეები ჩემს გასასამართლებლად შეკრებილიყვნენ. მათ შორის ეს ადამიანიც (პავლინი) იყო. მათი გადაწყვეტილებით მათრახი, რომელიც მანამდე მქონდა, ჩამომერთვა. ჰკითხე ვინ არის, არ მგონია, რომ უბრალო ადამიანი იყოს, როგორც გარეგნულად ჩანს". მეფის სიძემ პავლინი მოიხმო და ფარულად დაეკითხა, ვინ იყო. "შენი მონა ვარ, რომელიც ქვრივის ვაჟის სანაცვლოდ აიყვანე", – უპასუხა ღმრთის კაცმა. მაგრამ ბატონი დაჟინებით სთხოვდა ეთქვა, ვინ იყო ის სამშობლოში და ამის შესახებ არაერთხელ ჰკითხა. ღმრთის მონამ ვეღარ დაფარა და იძულებული შეიქნა გაემხილა, რომ ეპისკოპოსი იყო. ამის გაგონებაზე ბატონს ძლიერ შეეშინდა და პავლინს მდაბლად სთხოვა, ყოველივე მოეთხოვა, რაც აუცილებელი იქნებოდა სამშობლოში პატივით მის დასაბრუნებლად. "ერთადერთი სიკეთე შეგიძლია გააკეთო ჩემთვის, – უთხრა ღმრთის მონა პავლინმა, – ტყვეობიდან ჩემთან ერთად ყველა ჩემი თანამემამულე გაათავისუფლე". ღირსი პავლინის სურვილის შესასრულებლად მყისვე მთელ აფრიკაში მოძებნეს ტყვეები და მასთან ერთად პურით დატვირთული ხომალდებით გაამგზავრეს. რამდენიმე დღის შემდეგ ვანდალთა მეფე გარდაიცვალა და მათრახი, რომელიც ღმერთის დაშვებით ჰქონდა მიცემული მორწმუნეთა განსასწავლად, სხვას გადაეცა. ამგვარად, ყოველივე ისე აღესრულა, როგორც ყოვლისშემძლე ღმრთის მონა პავლინმა იწინასწარმეტყველა. მან ნებაყოფლობით მონობა იტვირთა და მრავალი ადამიანი იხსნა, რადგან მას ჰბაძავდა, ვინც მონის სახე შეიმოსა, რათა ცოდვათა მონობისაგან ჩვენ გამოვეხსენით. მისი მიბაძვით, პავლინი დროებით ტყვედ იქმნა, რათა მომავალში სხვებთან ერთად თავისუფლება მიეღო.

პეტრე: როდესაც შევიტყვე ცხოვრება ადამიანისა, რომლის მიბაძვა არ ძალმიძს, ვერაფერს ვამბობ, მხოლოდ შემიძლია ვიტირო.

გრიგოლი: პავლინის აღსრულების შესახებ წერილობითი ცნობები მისმა ეკლესიამ შემოინახა. ის სნეულებით ძლიერ დაუძლურდა და როდესაც აღესრულებოდა, უეცრად მიწისძვრა მოხდა. სნეულის სარეცელი შეირყა, სახლი კი უძრავად იდგა. ყველა იქ მყოფი უჩვეულო შიშმა მოიცვა. პავლინის წმიდა სული მის სხეულს ეყრებოდა.

ის, რაც პავლინის შესახებ გიამბე, უფრო მეტად წმინდანთა შინაგან სათნოებას წარმოაჩენს, ხოლო ახლა გარეგან სასწაულებს მოგითხრობ, რომლებიც მრავალთათვის არის ცნობილი და ისეთი ღმრთისმოშიში ადამიანებისგან შევიტყვე, რომ მათ სიტყვებში არ შემიძლია ეჭვი შევიტანო.

თავი მეშვიდე

ფუნდის ეპისკოპოსი ანდრია

როდესაც დიდ მოღვაწეთა საქმეებზე მოგითხრობ, მუდამ ფუნდის ეპისკოპოს ანდრიას მიმართ გამოვლენილი ღმრთის სახიერება მაგონდება. ამით ჩემს მკითხველებს, ვინც სხეულს თავშეკავებით წვრთნის, განსაკუთრებით ვურჩევდი არ გაკადნიერდნენ დედაკაცის სიახლოვეს ცხოვრებით, რადგან საშიშია, სულიერი დაცემა არ მოხდეს იმის გამო, რომ დედაკაცის სიახლოვისას ცოდვიანი გულისთქმა აღიძვრება. გიამბობ უტყუარ ამბავს, რომლის მოწმეც იმ ქვეყნის თითქმის ყოველი მცხოვრებია. ღმრთისმოსავი ანდრიას ცხოვრება მრავალი სათნოებით იყო აღსავსე. ის უბიწო ცხოვრებას მკაცრად იცავდა. როდესაც ეპისკოპოსი გახდა, არ უნდოდა მზრუნველობა მოეკლო ერთი ენკრატისისთვის, რომელიც უწინ მასთან ცხოვრობდა და მტკიცედ დარწმუნებულმა, რომ ისიც მასავით სიწმინდეს იცავდა, ნება დართო მასთან დარჩენილიყო. ადამიანთა უძველესმა მტერმა (ეშმაკმა) მოისურვა ესარგებლა ამით, რათა ანდრიას სულში საცდურის შესაღწევად შესასვლელი გაეღო. ეპისკოპოსის გონებას მუდმივად წარმოუდგენდა ამ დედაკაცის სახეს და არაწმიდა გულისთქმები მას სარეცელზეც არ ტოვებდა.

ერთხელ ერთმა იუდეველმა, რომელიც რომში მიემგზავრებოდა, აპიაში გაიარა. როდესაც ფუნდის მთებს მიაღწია, უკვე საღამოვდებოდა და თავშესაფარი რომ ვერსად ნახა, თავი აპოლონის სამსხვერპლოს შეაფარა. ეშმაკთა საცხოვრებელმა შიში მოჰგვარა და პირჯვარი გამოისახა, თუმცა ჯვრის ძალა სრულებით არ სწამდა. შუა ღამით, როდესაც ღამის სიჩუმე შიშს ჰგვრიდა და არ ეძინა, უეცრად დაინახა, რომ სამსხვერპლოსთან უამრავი ბოროტი სული მოვიდა, რომლებიც თავიანთ მბრძანებელს ამალასავით მოჰყვებოდნენ. ის, ვინც მათ შორის მთავარს ჰგავდა, სამსხვერპლოს შუაში დაჯდა და ყოველ თანმხლებს ეკითხებოდა, თუ რას საქმიანობდა. მას აინტერესებდა, მათგან თითოეულმა რამდენი ბოროტება ჩაიდინა. ყოველი გამოკითხული ბოროტი სული ჰყვებოდა, კეთილისმოქმედ ადამიანებს რითი აცდუნებდა. შემდეგ მის წინაშე ის წარდგა, ვინც ეპისკოპოს ანდრიას მოწესე დედაკაცის სახის წარმოდგენით ხორციელ ბრძოლას აღუძრავდა. მათი მთავარი ამ ცნობას ხარბად ისმენდა და ყოველი წვრილმანი მნიშვნელოვნად მიაჩნდა, რადგანაც ბოროტი სული წარმწყმედელი დაცემისაკენ წმიდა კაცს მისდრეკდა. ამავე დროს სულმა აღიარა, რომ ჯერჯერობით არაფერი გამოუვიდა, გარდა იმისა, რომ გუშინ საღამოს ეპისკოპოსი აღძრა, მონაზონს ვნებიანად შეხებოდა. მაშინ ბოროტმა სულმა, კაცთა მოდგმის უძველესმა მტერმა, მას დარწმუნება დაუწყო, დაწყებული საქმე დაესრულებინა და პირველობის პალმის რტოს დაჰპირდა. იქ მყოფმა იუდეველმა ეს ყოველივე ცხადად ნახა, მაგრამ შიშის ზარი მაშინ დაეცა, როდესაც მთავარმა ბრძანა გაეგოთ, ვინ გაბედა მათ სამსხვერპლოში გაეთია ღამე. ბოროტი სულები იუდეველს მიუახლოვდნენ, კარგად დააკვირდნენ და ნახეს, რომ ის ჯვრის ნიშით იყო გარეშემოზღუდული და შეშინებულებმა შესძახეს: "ჰოი, ეს ცარიელი, დაბეჭდილი ჭურჭელია!" ამ სიტყვების შემდეგ ბოროტ სულთა სიმრავლე გაქრა. იუდეველი მყისვე ადგა და ეპისკოპოსთან გაეშურა. ის ამ დროს ტაძარში იყო. იუდეველმა მღვდელმთავარი გვერდზე გაიხმო და დაეკითხა, განსაკუთრებით რომელი ბრძოლა აწუხებდა. ეპისკოპოსს თქმა ერიდებოდა. მაშინ იუდეველმა უთხრა, რომ ის ენკრატისის მიმართ არაწმიდა სიყვარულით იტანჯებოდა, მაგრამ ეპისკოპოსი მაინც არ გამოტყდა. ამის შემდეგ იუდეველმა უთხრა: "რატომ არ აღიარებ იმას, რის შესახებაც გეკითხები? გუშინ იმგვარი ბრძოლა არ გქონდა, რომ გაკადნიერდი და ენკრატისს ვნებიანად შეეხე?" ამ სიტყვებით მხილებულმა ეპისკოპოსმა მდაბლად აღიარა ყოველივე, რასაც აქამდე ჯიუტად უარყოფდა. იუდეველს სურდა მისი სიწმინდე დაცემისაგან ეხსნა და მოუთხრო, როგორ შეიტყო ამის შესახებ ბოროტ სულთა კრებაზე. მაშინ ეპისკოპოსი სინანულითა და ლოცვით მიწაზე დაემხო და თავისი საცხოვრებლიდან არა მარტო ის ენკრატისი განიშორა, არამედ – სხვა მორჩილი დედაკაცებიც. აპოლონის სამსხვერპლოს ადგილას მან წმიდა მოციქულ ანდრიას ტაძარი ააგო და ხორციელი ბრძოლისაგან სრულიად გათავისუფლდა. ხოლო იუდეველი, რომელმაც ამხილა და თავისი ხილვით იხსნა, მარადიული ხსნის გზაზე დააყენა, ნათლისღების წყალში განბანა და წმიდა საიდუმლოთა მეოხებით წმიდა ეკლესიის წიაღში მიიღო. ამგვარად, ამ ებრაელმა სხვის ხსნაზე ზრუნვით ხსნა თავისთვისაც მოიპოვა და ყოვლისშემძლე ღმერთმა მას სათნო ცხოვრებისაკენ სწორედ იმით მოუწოდა, რაც სხვისი სათნოების დაცვას ემსახურა.

პეტრე: მოსმენილი შიშსა და სასოებას აღმიძრავს.

გრიგოლი: მუდამ გვმართებს ვსასოებდეთ ღმერთის ჩვენდამი მოწყალებას და ვძრწოდეთ ჩვენი უძლურების გამო. აჰა, გავიგეთ, სამოთხის კედარი როგორ შეირყა, მაგრამ ვერ აღმოიფხვრა, რათა ჩვენში, რომლებიც უმტკიცარნი ვართ, მისი რყევის გამო შიში იშვას, და სასოება – მისი სიმტკიცის გამო.

თავი მეთოთხმეტე

ღმრთის მონა ისააკი

ქალაქ სპოლეტოს სიახლოვეს, გუთების ბატონობის დასაწყისიდან თითქმის დასრულებამდე, ცხოვრობდა ვინმე ისააკი, ღმრთისმოსავი კაცი. მას მრავალნი იცნობენ, მათ შორის არის კეთილმსახური ქალწული გრიგორია, რომელიც ამჟამად რომში, ყოვლადწმიდა და მარადქალწულ მარიამის ტაძართან ცხოვრობს. ის სიყრმეში ისააკმა ტაძარში შეიფარა, როდესაც გათხოვებას უპირებდნენ. მას სურდა მონაზვნური ცხოვრება დაემარხა და ღმრთის შეწევნით შეძლო. იმის გამო, რომ მიწიერ საქმროს დაემალა, ის ღირსი გახდა სასიძო ზეცაში შეეძინა. ისააკის შესახებ ასევე მრავალი რამ ღირს მამა ელეფთერთან საუბარში შევიტყვე. ის ისააკს ახლოს იცნობდა, ხოლო მისი ღმრთისმოშიშება მის მონათხრობს სარწმუნოს ხდის.

ღმრთისმოსავი ისააკი წარმოშობით იტალიელი არ იყო, მაგრამ მე მის მიერ იტალიაში აღსრულებულ სასწაულთა შესახებ გიამბობ. როდესაც იგი სირიიდან სპოლეტოში პირველად ჩამოვიდა, ტაძარში შევიდა და ეკლესიის მსახურთ სთხოვა, ნება დაერთოთ იმდენ ხანს ელოცა, რამდენიც მოესურვებოდა და ღმრთისმსახურების დროს ტაძრიდან არ გაეძევებინათ. მან მთელი დღე და ღამე ლოცვაში გაატარა, ასევე ორი მომდევნო დღე და ღამეც დაუცხრომელად ლოცულობდა. ტაძრის ერთ-ერთმა მსახურთაგანმა, რომელიც ამპარტავნების სულით იყო აღვსილი, ამ შემთხვევით სარგებლობის ნაცვლად, მხოლოდ წარსაწყმედელი ვნება მოიმკო. მან წმინდანის შესახებ ხმამაღლა და კადნიერად დაიწყო ლაპარაკი, რომ ის თვალთმაქცი და მატყუარაა, სხვების წინაშე თავის მოწონება ხანგრძლივი ლოცვით სურს. შემდეგ ღმრთის მონას მივარდა და ცემა დაუწყო, რათა ტაძრიდან, როგორც ცრუ წმინდანი, შეურაცხყოფილი გაეგდო. მაგრამ უეცრად მას ბოროტი სული ეკვეთა, ღმრთის კაცის ფერხთით დასცა და მისი პირით აყვირდა: "ისააკი განმდევნის მე". ამ უცხო ადამიანის სახელი აქამდე არავინ იცოდა. ბოროტმა სულმა, რომელიც გაჰყვიროდა ისააკი განმდევნისო, განაცხადა მისი სახელი. ღმრთის მონა მყისვე შეპყრობილის სხეულზე განერთხა და ბოროტი სული მისგან განდევნა.

ეს ამბავი მთელ ქალაქს მაშინვე მოედო. მდაბიო და წარჩინებულმა დედაკაცებმა თავი მოიყარეს და თითოეული ცდილობდა წმინდანი თავის სახლში მიეწვია. ერთნი მამულს სთავაზობდნენ, მეორენი – ფულს, სხვები კიდევ სხვა შეწევნას, ვისაც რა შეეძლო და ევედრებოდნენ წმინდანს ეს ყოველივე მონასტრის მოსაწყობად გამოეყენებინა, მაგრამ ღმრთის მონამ არაფერი მიიღო, ქალაქს გაეცალა, განმარტოებული ადგილი მოძებნა და სენაკი აიშენა. მრავალნი აკითხავდნენ და მისი მაგალითით მარადიული ცხოვრების საძიებლად აღძრულნი ღმრთის მონას მორჩილებისა და ხელმძღვანელობისათვის თავს ანდობდნენ. მოწაფეები მას ხშირად სთხოვდნენ, მართალია, დაჟინებით, მაგრამ – სიმდაბლით, რომ მონასტრის სარგებლობისთვის შემოწირულობები მიეღო, მაგრამ ის უპოვარებას ფხიზლად იცავდა და მუდამ მტკიცედ პასუხობდა, რომ "ვინც მიწიერ საუნჯეს ეძებს, ის მონაზონი არ არის". ის ისეთივე სიფრთხილით ცდილობდა უპოვარება დაემარხა, როგორც მდიდრები ცდილობენ დაიცვან თავიანთი ხრწნადი სიმდიდრე. მონასტერში მისი ცხოვრების დროს ხმა მისი წინასწარმეტყველების ნიჭისა და უდიდესი სასწაულების შესახებ შორეულ ქვეყნებში გავრცელდა.

ერთხელ, საღამოხანს, მან ბრძანა მონასტრის ბოსტანში რამდენიმე ბარი დაეტოვებინათ: "ამდენი და ამდენი ბარი ბოსტანში დატოვეთ და უკან სასწარაფოდ დაბრუნდით", – უთხრა მან მოწაფეებს. იმავე ღამეს ლოცვისთვის ამდგარ ძმებს უბრძანა: "მუშაკებისთვის შეჭამანდი მოხარშეთ, რომ დილაადრიან მზად იყოს". დილით უბრძანა, შეჭამანდი ბოსტანში წაეღოთ და ძმებთან ერთად იქ მისულს იმდენი მუშაკი დახვდა, რამდენი ბარიც მისი ბრძანებით იქ დატოვეს. ისინი ქურდები იყვნენ. როდესაც ბოსტანში შეიპარნენ, მათი განზრახვა, ღმერთის ზემოქმედებით, შეიცვალა: ბარები რომ ნახეს, აიღეს და ღმრთის მონის მოსვლამდე შეუსვენებლად მუშაობდნენ. მათ დაუმუშავებლად დარჩენილი მიწა დაბარეს. "გამარჯობათ, ძმებო! უკვე დიდი ხანია შრომობთ. დროა, დაისვენოთ!" – უთხრა მათ ღმრთის მონამ. შემდეგ მოტანილი შეჭამანდი შესთავაზა, რათა მომქანცველი შრომის შემდეგ ენუგეშათ. როდესაც ინუგეშეს, წმინდანმა უთხრა: "ბოროტებას ნუ ჩაიდენთ, როდესაც რაიმე დაგჭირდებათ, კარებთან მოდით, მშვიდად ითხოვეთ და კურთხევით მიიღებთ, ხოლო ქურდობისგან თავი შეიკავეთ". შემდეგ ბრძანა, მათთვის რაც შეიძლება ბევრი ბოსტნეული მიეცათ. ამგვარად, ბოსტანში ბოროტი განზრახვით მისულნი, თავადაც უვნებელნი დაბრუნდნენ და გაწეული შრომისათვის უხვი ჯილდოც მიიღეს.

სხვა დროს ისააკს მოწყალებისათვის უცხოტომელებმა მიაკითხეს, რომელთაც იმდენად დაფლეთილი და დაკონკილი სამოსი ეცვათ, რომ თითქმის შიშვლები იყვნენ. მათ წმინდანს სამოსი სთხოვეს, ის კი მდუმარედ უსმენდა. შემდეგ ერთ-ერთი მოწაფეთაგანი მოიხმო და ფარულად უბრძანა: "წადი ტყეში, ამა და ამ ადგილას ხის ფუღუროში ტანსაცმელს ნახავ და მოიტანე". მოწაფე წავიდა, ხის ფუღურო მოძებნა, ტანსაცმელი ამოიღო და მოძღვარს ფარულადვე მიუტანა. ღმრთის სათნო მოსაგრემ ტანსაცმელი ნახევრადშიშველ უცხოტომელებს მისცა და უთხრა: "თითქმის შიშვლები ხართ, ეს ტანისამოსი გამომართვით და ჩაიცვით". მთხოვნელებმა მაშინვე იცნეს ტყეში დატოვებული თავიანთი ტანსაცმელი და შერცხვენილები ძრწოლამ მოიცვა. ამგვარად, იმათ, ვინც სიცრუით სხვისი სამოსის მოპოვება ისურვეს, შერცხვენილებმა თავისივე მიიღეს.

ერთხელ ერთი ადამიანი წმინდანისგან ლოცვას ითხოვდა და მას მონის ხელით სანოვაგით სავსე ორი კალათი გაუგზავნა. მონამ ერთი კალათი გზაში გადამალა, ხოლო მეორე ღმრთის სათნო მოსაგრეს მიართვა და მას თავისი პატრონის სათხოვარი მოახსენა. ღმრთის მონამ ძღვენი სიყვარულით მიიღო, მადლობა გადაუხადა და თან უთხრა: "გაფრთხილდი, როდესაც გზაზე გადამალულ კალათს აიღებ: მასში გველი ჩავიდა, ამიტომ საშიშია, მოულოდნელი შეხების გამო არ გიკბინოს". ამ სიტყვებმა მონას ძრწოლა მოჰგვარა. ერთი მხრივ, უხაროდა, რომ სიკვდილს გადაურჩა, ხოლო მეორე მხრივ, დანაღვლიანდა, მაგრამ სირცხვილი მან ისე აიტანა, როგორც მაცხოვნებელი სასჯელი. როდესაც ბრუნდებოდა, კალათი ფრთხილად აიღო და როგორც ღმრთის კაცმა უწინასწარმეტყველა, მასში გველი აღმოჩნდა. ამგვარად, ეს წმინდანი თავშეკავების სათნოებას, ყოველივე მსწრაფლწარმავალის მოძულებას და წინასწარმეტყველების ნიჭს ლოცვისადმი არაჩვეულებრივ გულმოდგინებას უერთებდა. უჩვეულო მხოლოდ ერთი რამ იყო: ის ზოგჯერ იმდენად მხიარულდებოდა, ვინც არ იცნობდა, ვერაფრით დაიჯერებდა, რომ უდიდეს სათნოებებს ფლობდა.

პეტრე: გთხოვ, ამიხსენი, ეს რას ნიშნავს? ის ამგვარ მხიარულებას თავისი ნებით ეძლეოდა, თუ მისი სული, რომელიც ასეთ სათნოებებს ფლობდა, უნებურად აღფრთოვანდებოდა ნამდვილი სიხარულით?

გრიგოლი: დიდებულია, პეტრე, ყოვლისშემძლე ღმერთის განგებულება. უმთავრესად, იმგვარად ხდება, რომ იმათ, ვისაც ღმერთი უმაღლეს სიკეთეს მიჰმადლებს, უმცირესს მოაკლებს, რათა მათ სულებს მუდამ შეეძლოთ რითიმე თავის დამდაბლება, რათა, რაკი ისწრაფვიან სრულყოფილებისაკენ და ვერ ჰპოვებენ, იღვწიან იმის მოსაპოვებლად, რაც არა აქვთ და ვერც ჰპოვებენ საკუთარი შრომის შედეგად, თავი იმით არ განიდიდონ, რაც აქვთ, არამედ ისწავლონ, რომ საკუთარ თავში მცირე და უმნიშვნელო ნაკლოვანებათა აღმოფხვრაც კი არ ძალუძთ და თავისით არ მოუპოვებიათ უმაღლესი სრულყოფილებანი. სწორედ ამიტომ, როდესაც ღმერთმა რჩეული ერი აღთქმულ მიწაზე შეიყვანა, ყოველი მათი მტერი მოსრა, მხოლოდ ფილისტიმელები და ქანაანელები დატოვა, რადგან როგორც წმიდა წერილშია ნათქვამი: "სურდა გამოეცადა ისრაელიანები" (მსაჯ. 3, 4). ამგვარად, როგორც უკვე გითხარი, უფალი უშვებს, მცირე ნაკლი დარჩეს იმათში, ვისაც უდიდეს სრულყოფილებას ანიჭებს, რომ მათ ჰქონდეთ საბრძოლველი და არ აიმაღლონ თავი ძლიერი მტრების დამარცხების შემდეგ, როდესაც ჯერ კიდევ აშფოთებენ უსუსური მტრები. ასე საკვირველად ერთი და იგივე სული სათნოებებშიც მტკიცდება და უძლურებითაც შეჭირვებულია, რათა, რომ იხილავს, ერთი მხრივ, კეთილგანგებულებას თავის თავში, ხოლო, მეორე მხრივ, – მოუწყობლობას, უკმაყოფილება იგრძნოს იმის გამო, რომ ვერ იკმაყოფილებს მისწრაფებას მოიპოვოს მისთვის მიუწვდომელი სიკეთე და სიმდაბლით დაიცვას ის, რაც აქვს. მაგრამ განა საკვირველია ეს ადამიანში, როდესაც თვით ზეცის მოქალაქეთა ნაწილი დაეცა, მეორე ნაწილმა კი სიმტკიცე შეინარჩუნა და თანამოძმეთა ამპარტავნებით დაცემის მხილველი რჩეულ ანგელოზთა სულები უმეტესად განმტკიცდნენ სიმდაბლეში. მოკლებამ როგორც ზეცაში მოიტანა სარგებლობა, რადგან მისი რღვევა მისივე მარადიული სიმტკიცის საფუძველი გახდა, ყოველ სულშიც ასევე ხდება: უმნიშვნელო ნაკლი, როგორც სიმდაბლის მცველი, მას უდიდეს შენაძენთათვის იფარავს.

პეტრე: გულსავსე ვარ შენი განმარტებით.

თავი მეთხუთმეტე

ღმრთის მონანი – ევტიქი და ფლორენცი

გრიგოლი: გადმოგცემ იმას, რაც ღირსი სანკტულასგან შევიტყვე. ის იმავე ოლქში პრესვიტერი იყო. მის მონათხრობში ეჭვი არ შეგეპარება, რადგან მისი ღმრთისმოშიში და მართალი ცხოვრების შესახებ შენც იცი.

იმავე ხანებში ნურსიის ოლქის მიდამოებში ორი მონაზონი ცხოვრობდა: ევტიქი და ფლორენცი. ევტიქი სულიერი მოშურნეობით გამოირჩეოდა და ღმრთის სათნო ცხოვრება მხურვალედ უყვარდა. მისი უმთავრესი საზრუნავი იყო, რაც შეიძლება მეტი ადამიანი მოექცია სათნოების გზაზე. ფლორენცი უბრალოდ ცხოვრობდა. მისი უმთავრესი საქმიანობა ლოცვა იყო. ერთხელ მათ სიახლოვეს მდებარე მონასტერში წინამძღვარი გარდაიცვალა. მონასტრის ძმებმა ისურვეს მის ადგილზე ევტიქი მიეწვიათ. ევტიქიმ მათი თხოვნა შეიწყნარა და მონასტერს რამდენიმე წელი ხელმძღვანელობდა, მოწაფეთა სულებს სამონაზვნო ცხოვრების მიხედვით წარმართავდა, მაგრამ მას არ უნდოდა, რომ სენაკი, სადაც უწინ ცხოვრობდა, დაცარიელებულიყო და ნება მისცა ღმრთისმოშიშ ფლორენცის იქ გადასულიყო. ფლორენცი ერთხელ ყოვლისშემძლე ღმერთს შეევედრა, რომ მისთვის ამ ადგილზე დადგომისთვის რამენაირი შეწევნა წარმოეგზავნა. ლოცვის დასრულების შემდეგ წმინდანი სენაკიდან გარეთ გავიდა და დაინახა, რომ კარის წინ დათვი იდგა, თავი მიწისკენ დაეხარა, მოძრაობით არაფერს მხეცურს არ ავლენდა და ცხადად მიანიშნებდა, რომ ღმრთის კაცთან მორჩილების აღსასრულებლად მივიდა. წმინდანმა ეს მყისვე შეიცნო. სენაკს ოთხი-ხუთი ბატკანი ეკუთვნოდა, მაგრამ მათ მწყემსი არ ჰყავდათ. "წადი, ბატკნები საძოვარზე გადენე, – უთხრა წმინდანმა დათვს, – ხოლო მეექვსე ჟამზე მათთან ერთად დაბრუნდი". მას შემდეგ დათვი მუდამ მწყემსის მოვალეობას ასრულებდა და ეს სისხლისმსმელი ცხოველი ცხვრებს მწყემსავდა, რომელთაც მანამდე მუსრს ავლებდა. როდესაც ღმრთის მონა მარხულობდა, მაშინ უბრძანებდა დათვს მეცხრე ჟამზე დაბრუნებულიყო, დანარჩენ დღეებში კი – მეექვსე ჟამზე. დათვიც ყოველთვის მას ემორჩილებოდა: როდესაც დაბრუნებას მეცხრე ჟამზე უბრძანებდა, მეექვსეზე არასოდეს ბრუნდებოდა, ხოლო დაბრუნება თუ მეექვსე ჟამზე ჰქონდა ნაბრძანები, მეცხრეზე არ ბრუნდებოდა. გავიდა ხანი და ხმა ამ სასწაულის შესახებ შორს გავრცელდა, მაგრამ უძველესი მტერი სწორედ იმით ცდილობს ბოროტი ადამიანები შურით მოწყლას, რითიც ღმრთის სათნო ადამიანი დიდებაში წარემატება. ღმრთისმოშიში ევტიქის ოთხმა მოწაფემ ძლიერ შეიძულა ფლორენცი იმის გამო, რომ მან, განმარტოებით მცხოვრებმა, იმგვარი სასწაულებით გაითქვა სახელი, როგორსაც მათი მოძღვარი ევტიქიც კი არ აღასრულებდა. შეითქვნენ და ფარულად დათვი მოუკლეს. როდესაც ფლორენცისთან დანიშნულ დროს დათვი არ დაბრუნდა, წმინდანი ძლიერ აღელდა, იმ საღამოს ელოდა, ხოლო მეორე დღეს დათვის საძებნელად გაემართა და მკვდარი იპოვა. გამოძიების შემდეგ შეიტყო, დათვი ვინც მოუკლა და მწარედ ატირდა, ის უფრო მეტად ძმების გაბოროტებას იგლოვდა, ვიდრე – დათვის მოკვლას. ღმრთისმოსავმა ევტიქიმ ფლორენცი მიიხმო და მისთვის ნუგეშისცემას ცდილობდა, მაგრამ ღმრთის მონამ, მწუხარებით დანაღვლიანებულმა, ევტიქის თანდასწრებით შემდეგი სიტყვები წარმოთქვა: "მჯერა, რომ ყოვლისშემძლე ღმერთი ყველას თვალწინ, ჯერ კიდევ ამ ცხოვრებაში მიაგებს მათ ბოროტებისთვის: მათ მოკლეს დათვი, რომელსაც მათთვის არაფერი დაუშავებია". ამ სიტყვების კვალდაკვალ ღმერთის შურისგებამაც არ დააყოვნა. ოთხივე მონაზონს, რომლებმაც დათვი მოკლეს, იმწამსვე კეთრი შეეყარათ, სხეულები დაულპათ და მოკვდნენ. როდესაც ამგვარი რამ მოხდა, ფლორენცი ძლიერ შეშინდა: მის მიერ წარმოთქმულმა ძმათა განკითხვამ მას შიში მოჰგვარა. ის მთელი ცხოვრება იმის გამო გლოვობდა, რომ ღმერთმა შეისმინა მისი – საკუთარ თავს სასტიკს უწოდებდა და ძმათა სიკვდილში ადანაშაულებდა. ვფიქრობ, ყოვლისშემძლე ღმერთმა იმისთვის დაუშვა აღსრულებულიყო ამგვარი რამ, რომ ფლორენცისთვის, უაღრესად ალალმართალი კაცისთვის, ეჩვენებინა – თვით უდიდესი მწუხარების ჟამსაც კი ყოველთვის არ შეიძლება ასე განავრცო სხვათა განკითხვა.

პეტრე: ნუთუ ასე მძიმეა განკითხვის ცოდვა, როდესაც მას მრისხანების ჟამს წარმოვთქვამთ?

გრიგოლი: რად უნდა ამას კითხვა, როდესაც ჯერ კიდევ წმიდა მოციქული პავლე ამბობდა: "მაგინებელთა სასუფეველი ღმრთისაჲ ვერ დაიმკვიდრონ" (1 კორ. 6, 10). ამდენად, განსაჯე, რა მძიმეა ეს ცოდვა, რომელიც სასუფეველს განაშორებს.

პეტრე: ადამიანს რა მოეწევა, თუკი მოყვასს განიკითხავს არა გაბოროტებით, არამედ ენის შეუკავებლობით?

გრიგოლი: თუკი საშინელი მსაჯული, საყვარელო პეტრე, ყოველი უქმი სიტყვისთვის განიკითხავს, მაშინ ბოროტი სიტყვისთვის ხომ უფრო მეტად მოგველის განკითხვა? ამიტომ განსაჯე: თუკი ყოველი უქმი სიტყვისთვის სასჯელს მივიღებთ, რაოდენ უფრო დიდი სასჯელი მოჰყვება სიტყვას, რომელიც ბოროტებით გამოითქმის?

პეტრე: გეთანხმები.

გრიგოლი: იმავე წმინდანმა იმგვარი რამ აღასრულა, რის შესახებ შეუძლებელია დავდუმდე. როდესაც ფლორენცის სახელი შორეულ ქვეყნებში განითქვა, წმინდანთან შორიდან ერთი დიაკვანი გამოემგზავრა, რათა მისგან ლოცვა გამოეთხოვა. წმინდანის სენაკის სიახლოვეს მყოფმა, უამრავი გველი დაინახა და შეშინებულმა შესძახა: "ილოცე, ღმრთის მონაო!" ფლორენცი სენაკიდან გამოვიდა, ხელები და თვალები ზეცისკენ აღაპყრო და ღმერთს შეევედრა, ქვეწარმავლები თავისი ნებისაებრ მოესპო. წმინდანის ვედრებისთანავე მეხი ჩამოვარდა და იქ მყოფი ყველა ქვეწარმავალი დაიხოცა. ამის დანახვაზე ღმრთის მონამ შეჰღაღადა: "ღმერთო, შენ შემუსრე ისინი, მაგრამ ვინ გაწმენდს აქაურობას მათგან?" მყისვე, წმინდანის მიერ ლოცვის წარმოთქმისთანავე, უამრავი ჩიტი მოფრინდა, თითოეულმა თითო ქვეწარმავალი აიტაცა და შორს წაიღო. ამგვარად, ფლორენცის სენაკის ახლოს მიდამო ქვეწარმავლებისაგან სრულიად გაიწმინდა.

პეტრე: რამდენად სათნო და დიდი უნდა ყოფილიყო ეს წმინდანი, რომ ყოვლისშემძლე ღმერთმა მისი ლოცვა ასე სწრაფად შეისმინა!

გრიგოლი: ყოვლისშემძლე ღმერთის წინაშე, რომელიც ბუნებით წმიდაა, საყვარელო პეტრე, ადამიანის გულის სიწმინდესა და უბრალოებას უდიდესი ძალა აქვს. მხოლოდ იმის გამო, რომ მისი მონები მიწიერ საზრუნავებს განუდგნენ, ფუჭსიტყვაობა განაგდეს და არ უშვებენ, რომ მათი სხეული ცოდვებით შეიბილწოს, მათ ლოცვას ძალზე ხშირად ყველას წინაშე შეისმენს შემოქმედი, რომელთანაც (ეს წმიდა კაცები) დაახლოებულნი არიან იმით, რომ მიემსგავსებიან მას, როგორც ეს შესაძლებელია, სიწმინდითა და უბრალოებით. ჩვენ კი მუდამ ადამიანურ საზრუნავებში ვეფლობით, უქმად ვმეტყველებთ, ზოგჯერ ძალიან მავნეს თქმასაც არ ვერიდებით. ამიტომ ჩვენი სიტყვა ღმერთისგან იმდენადვეა დაშორებული, რამდენადაც ამ ქვეყანას უახლოვდება. მუდმივი ლაპარაკი დროებითს მიგვაჯაჭვავს და ღმერთისგან განგვაშორებს. წმიდა ესაია წინასწარმეტყველმა ამგვარი რამ საკუთარ თავში სამართლიანად ამხილა და შეინანა; როდესაც მან უფალი ძალთაჲ იხილა, შესძახა: "O უბადრუკსა მე, რამეთუ შეკდემულ ვარ, რამეთუ კაცად მყოფი და არაწმიდათა ბაგეთა მქონებელი" (ეს. 6, 5). შემდეგ კი დაამატა: "საშუალ ერისა, არაწმიდათა ბაგეთა მქონებელისა, მკKდრ ვარ მე", და ამით განმარტა, უწმინდური ბაგე რატომ ჰქონდა. ის ბაგეთა უწმინდურების გამო წუხდა, მაგრამ როდესაც თქვა, რომ უწმინდურ ადამიანებს შორის ცხოვრობს, გვიჩვენა, თუ უწმინდურებას ვის დაესესხა, რადგან ძალიან ძნელია, რომ მიწიერზე საუბარმა გონება არ შებილწოს. თავიდან უმნიშვნელო ჩვევა ჩაგვითრევს და თავს უფლებას ვაძლევთ ცოტაოდენი ვისაუბროთ საერო საკითხებზე. შემდეგ უკვე ყოვლად უღირს ფუჭსიტყვაობას ერთგვარი სიამოვნებითაც ვაგრძელებთ, იმდენად, რომ ბოლოს თავს იმისგანაც კი ვერ ვიხსნით, რის უფლებასაც საკუთარ თავს უწინ გატაცების გამო, ერთგვარი შემწყნარებლობით ვაძლევდით. ამგვარად, უქმისმეტყველებიდან მავნე სიტყვების გამოთქმაზე გადავდივართ, მსუბუქიდან – უმძიმესზე და ჩვენ მიერ გამოთქმულ ლოცვას უფალი მით უფრო ნაკლებად შეისმენს, რაც უფრო მეტად შეიბილწება ის უგუნური უქმისმეტყველებით, რადგან წმიდა წერილი ამბობს: "ვინც რჯულის მოსმენას ყურს არიდებს, მისი ლოცვაც კი სიბილწეა" (იგავ. 28, 9). რა არის იმაში გასაკვირი, თუკი ღმერთამდე ჩვენი ლოცვები გვიან აღწევს, როდესაც საღმრთო მცნებების აღსრულებაში თავად ვზარმაცობთ ან სულაც არ აღვასრულებთ? ან იმაში რა არის გასაკვირი, რომ ღმერთმა ფლორენცის ლოცვა მსწრაფლ შეისმინა, როდესაც საღმრთო მცნებებს წმინდანი მუდამ ყურად იღებდა?

პეტრე: შენი განმარტების საწინააღმდეგოდ ვერაფერს ვიტყვი.

გრიგოლი: რაც შეეხება ევტიქის, ფლორენცის თანამგზავრს საღმრთო ასპარეზზე, მისი სახელი სიკვდილის შემდგომ აღსრულებული სასწაულებით განითქვა. მისი თანამოქალაქეები უამრავ სასწაულს მოგვითხრობენ, მაგრამ განსაკუთრებით აღსანიშნავია სასწაული, რომელიც ყოვლისშემძლე ღმერთის ნებით წმინდანის სამოსლის საშუალებით მუდმივად აღესრულებოდა ლონგობარდების დროს. ვინაიდან იმ მხარეში გვალვა ხშირი იყო, წმინდანის თანამოქალაქენი ერთად იკრიბებოდნენ და მის სამოსელს ღმერთის წინაშე ლოცვით აღამაღლებდნენ და, როდესაც ლოცვითა და სამოსლით მინდვრებში დადიოდნენ, უეცრად წვიმა წამოვიდოდა და მიწას არწყულებდა. აქედან შეიძლება დავასკვნათ, რა დიდი იყო წმინდანის სულიერი სათნოებანი და დამსახურება, რომ შემოქმედის რისხვას მხოლოდ მისი სამოსის გამობრძანება აჩერებდა.

თავი მეჩვიდმეტე

არგენტარის მთის მონაზონი, რომელმაც მიცვალებული მკვდრეთით აღადგინა

გრიგოლი: ჩვენს დროში ბუქსენტის ეკლესიაში იპოდიაკვნად იყო ვინმე კვადრაგეზიმი. ის ავრელიის ოლქში თვითონ მწყემსავდა თავის ცხვრებს. ამ უაღრესად მართალმა კაცმა ერთი საუცხოო ამბავი გაგვანდო, რომელიც ყველასგან ფარულად აღესრულა. იმ დროს, როდესაც ის ცხვრებს მწყემსავდა ავრელიის ოლქში, არგენტარის მთაზე ერთი მეტად ღმრთისმოსავი კაცი ცხოვრობდა, გარეგნობისა და ცხოვრების წესის მიხედვით მონაზონი. მას წესად ჰქონდა ყოველ წელს წმიდა მოციქულთა თავის, პეტრეს ტაძარში მისულიყო. მასპინძლობას ზემოთ ნახსენები იპოდიაკონი კვადრაგეზიმი უწევდა. მისი სახლი ტაძრის სიახლოვეს მდებარეობდა. ერთხელ, როდესაც მას სტუმრად ხსენებული მონაზონი ჰყავდა, ერთ მეზობლად მცხოვრებ ღარიბ დედაკაცს ქმარი გარდაეცვალა. მან ცხედარი წესისამებრ განბანა, შემოსა და სუდარა გადააფარა, მაგრამ საღამომდე მისი დაკრძალვა ვერ მოასწრო. დაქვრივებულმა დედაკაცმა მთელი ღამე მიცვალებულის ცხედართან ტირილში გაატარა. გამუდმებული ქვითინით ის თითქოსდა ნაღველის განქარვებას ცდილობდა. ასე ძალიან დიდხანს გაგრძელდა და დედაკაცი ცრემლებს ვერ იკავებდა. მისი მდგომარეობით შეძრულმა ღმრთის მონამ, რომელიც კვადრაგეზიმის სახლში იმყოფებოდა, მასპინძელს უთხრა: "ამ დედაკაცის მწუხარებას სულით თანავუგრძნობ. ადექი და წავიდეთ, ვილოცოთ". ისინი ტაძარში წავიდნენ და ლოცვა დაიწყეს. ხანგრძლივი ლოცვის შემდეგ ღმრთის მონამ კვადრაგეზიმს სთხოვა ჩამოელოცა (ანუ შესაბამისი დამამთავრებელი ლოცვა წარმოეთქვა). ჩამოლოცვის შემდეგ მან წმიდა ტრაპეზის სიახლოვეს მტვერი მოაგროვა და მიცვალებულის სახლისკენ გაემართნენ. მონაზონმა იქაც ხანგრძლივად ილოცა და უწინდელივით აღარ უთხოვია იპოდიაკვნისთვის ჩამოელოცა, თვითონ წარმოთქვა კურთხევა და მყისვე წამოდგა. მარჯვენა ხელში მოგროვილი მტვერი ეყარა, მარცხენით კი მიცვალებულს სახეზე საფენი გადახადა. დედაკაცი შეეწინააღმდეგა, რადგან არ იცოდა რას აპირებდა. მონაზონი მიცვალებულს სახეს მტვერით დიდხანს უზელდა, რის შემდეგაც მის სხეულში სული დაბრუნდა. მან თვალები გაახილა და პირი გააღო, წამოჯდა და თითქოს ღრმა ძილისაგან გამოიღვიძაო, გაკვირვებით უყურებდა იმას, რაც მის გარშემო ხდებოდა. გლოვით გათანგული დედაკაცი ამის დანახვაზე მომეტებულად ატირდა. ღმრთის მონა არწმუნებდა დამშვიდებულიყო და დადუმებულიყო. "თუ გკითხავენ, – უთხრა მან, – ეს როგორ მოხდა, უთხარი: უფალმა იესო ქრისტემ თავისი ძალის მეოხებით აღასრულა". ამის შემდეგ წავიდა და იმ მხარეში აღარ გამოჩენილა, რადგან წარმავალ დიდებას გაურბოდა და ცდილობდა ამ უდიდესი სასწაულის დამსწრე ადამიანებს ამ ცხოვრებაში აღარასოდეს შეხვედროდა.

პეტრე: არ ვიცი სხვები როგორ ფიქრობენ, მაგრამ მე ყოველ სასწაულზე უფრო აღმატებულად მიცვალებულის მკვდრეთით აღდგენა მიმაჩნია, როდესაც სული მისსავე სხეულს უბრუნდება.

გრიგოლი: თუკი სასწაულის გარეგან მხარეს მივხედავთ, მაშინ უეჭველია, ასეა. ხოლო თუ ყურადღებას შინაგან მხარეს მივაპყრობთ, რა თქმა უნდა, ცოდვილი ადამიანის სიტყვით განსწავლა და ნუგეშისცემა უფრო აღმატებულია, ვიდრე მიცვალებულის მკვდრეთით აღდგენა, რადგან უკანასკნელ შემთხვევაში სხეული აღდგება, რომელიც ოდესმე ისევ გარდაიცვლება, პირველ შემთხვევაში კი სული აღდგება, რომელიც მოწოდებულია მარადიული სიცოცხლისათვის. ორ მაგალითს შემოგთავაზებ: შენი აზრით, აღმატებული სასწაული რომელ მათგანში გამოჩნდა? ლაზარე, რომელიც, რა თქმა უნდა, მორწმუნე იყო, უფალმა აღადგინა სხეულით, ხოლო სავლე – სულით. მკვდრეთით აღდგომის შემდეგ ლაზარეს სათნოებათა შესახებ არაფერია ნათქვამი, მაგრამ, რაც სულიერი აღდგომის შემდეგ პავლეს სათნოებათა შესახებ წმიდა წერილშია ნათქვამი, ჩვენს უძლურ გონებას იმის წარმოდგენაც კი არ ძალუძს: კერძოდ, მისი ქადაგების შემდეგ თვით ყველაზე უწყალო სულები სათნოების გზაზე ექცეოდნენ; მას სურდა მომკვდარიყო იმ ძმებისთვის, რომელთა სიკვდილით უწინ ხარობდა; წმიდა წერილი სრულად იცოდა, მაგრამ თავს უმეცარს უწოდებდა და ამბობდა, არაფერი ვიცი, გარნა ხოლო ქრისტე და ისიცა ჯვარცმულიო; ქრისტესთვის, რომელსაც მოქცევამდე მახვილით დევნიდა, მოქცევის შემდეგ კვერთხით ცემას სიხარულით ითმენდა. ის უდიდესია, როგორც მოციქული, მაგრამ მოწაფეთა შორის თავი უდარესად მიაჩნდა; ის საიდუმლოთა სახილველად მესამე ცაზე იქნა აღტაცებული, მაგრამ სიყვარულით აღძრული, გონების თვალს მიაპყრობს საქორწინო კავშირს და ამბობს: ქმრებმა ცოლებს ჯეროვანი სიყვარული მიაგონ და აგრეთვე – ცოლებმა ქმრებს; ანგელოზებთან ერთად ჭვრეტს და ამავე დროს ფიქრობს და განაგებს მონაზონთა საქმეებს; უძლურებაში ხარობს და როდესაც შეურაცხყოფენ, მისთვის ქრისტეა ცხოვრება და სიკვდილი – შენაძენი; ხორცში მყოფი ხორცს გარეთ ცხოვრობდა. აი, როგორ იცხოვრა იმან, ვინც ხორციელი ცხოვრებიდან კეთილმსახური ცხოვრებისაკენ მოიქცა! ამგვარად, მიცვალებულის მკვდრეთით აღდგენა ხორციელად – უდარესი სასწაულია, თუკი ხორციელ აღდგომას თან სულიერი აღდგომაც არ ახლავს, იმგვარად, რომ ხილული სასწაულის მეოხებით ადამიანი შინაგანადაც ისე აღდგეს, როგორც ჭეშმარიტების გზაზე მოქცევის შემდეგ ხდება.

პეტრე: ადრე მკვდრის აღდგინება უდიდეს სასწაულად მიმაჩნდა, ახლა კი დავრწმუნდი, რომ ცხონების გზაზე კაცის მოქცევა ბევრად უფრო დიდი საქმეა. გთხოვ, განაგრძე დაწყებული თხრობა, რომ თავისუფალმა დრომ დამოძღვრის გარეშე არ ჩაიაროს.

თავი ოცდამეექვსე

განდეგილი მინა

გრიგოლი: ახლახან სამნიის ოლქში განმარტოებით ცხოვრობდა ერთი ღმრთის სათნო კაცი, სახელად მინა. ის ათიოდე წლის წინ აღესრულა; ჩვენი ახლობლებიდან მას მრავალი იცნობდა. მათგან, ვინც მის საქმეთა შესახებ გვიამბობდა, არავის გამოვყოფ. მისი ცხოვრების მოწმე იმდენი ადამიანია, რამდენმაც სამნიის ოლქის არსებობა იცის. მთელი მისი ქონება რამდენიმე სკა ფუტკარი იყო. ერთხელ რომელიღაც ლონგობარდმა მისი სკების მოპარვა გადაწყვიტა. მინამ ამის გაკეთება სიტყვიერად აუკრძალა. უეცრად ლონგობარდს ბოროტი სული ეკვეთა და მინას ფერხთით დასცა. ამ შემთხვევის შემდეგ მინას სახელი განითქვა როგორც იმ ოლქის მცხოვრებლებს, ასევე ბარბაროს-ლონგობარდებს შორის და მის სენაკთან უშიშრად მიახლოებას ვეღარავინ ბედავდა.

მეზობელი ტყიდან ხშირად დათვები გამოდიოდნენ და სკიდან თაფლის ამოღებას ცდილობდნენ, მაგრამ წმინდანი იჭერდა მათ და სცემდა კვერთხით, რომელიც მუდამ თან დაჰქონდა. საზარელი ცხოველები ცემით შეშინებულნი ღმუილით გარბოდნენ: ისინი მახვილს არ უფრთხოდნენ ისე, როგორც მის კვერთხს.

წმინდანს წესად ჰქონდა: არაფერი ჰქონოდა და ამქვეყნად არაფერი მოეპოვებინა; სიყვარულით მოსული თითოეული ადამიანი მარადიული ცხოვრების დამკვიდრების სურვილით აღენთო, ხოლო ისინი, ვისი ცოდვით დაცემანიც იცოდა, დაუზარებლად ემხილებინა და, როგორც მისი მხურვალე სიყვარული ითხოვდა, უმკაცრესი სიტყვით მოეწყლა. ახლომახლო მცხოვრებლებმა წესად დაიდეს, წმინდანისთვის ყოველდღიურად მორიგეობით სხვადასხვა შეწირულება გაეგზავნათ, რათა მას მოსულთათვის მიეცა. ერთხელ ერთმა მდიდარმა კაცმა, კარტერიმ, რომელიც არაწმინდა ვნებით იყო შეპყრობილი, ერთი მოწესე დედაკაცი (ენკრატისი) გაიტაცა და მასზე უკანონოდ იქორწინა. როდესაც ეს ღმრთის კაცმა შეიტყო, კარტერი სხვების პირით ამხილა. მან დანაშაული შიშით აღიარა, მაგრამ ღმრთის კაცთან მისვლა ვერ გაბედა, რომ მისგან მკაცრი მხილება არ მოესმინა და სხვათა შეწირულობებთან ერთად ფარულად ძღვენი გაუგზავნა, რათა წმინდანს უცოდინრად მიეღო მისი შენაწირი. როდესაც მინას მიართვეს შეწირულობანი, მან სათითაოდ დაიწყო მათი გადარჩევა. ყველა საჩუქარი გადააწყო, კარტერის მიერ გამოგზავნილი ძღვენი გამოცხადებით იცნო, ზიზღით გადააგდო და თქვა: წადით და მას უთხარით: "შენგან შემოწირულობას არ ვიღებ, რადგან ღმერთს ძღვენი მოსტაცე და მე მიგზავნი!" ამ სიტყვებმა წარმოაჩინა, როგორ ზედმიწევნით შეიცნობდა წმინდანი მისგან შორს მომხდარს და ყველა იქ მყოფს დიდი შიში მოჰგვარა.

პეტრე: ვფიქრობ, ხსენებულ წმინდანთაგან მრავალნი მოწამენი გახდებოდნენ, მაშინ დევნა რომ ყოფილიყო.

გრიგოლი: მოწამეობა ორგვარი არსებობს, საყვარელო პეტრე: ერთი – შინაგანი, მეორე – გარეგანი. თუ დევნა არ არის, შეიძლება ფარული მოწამეობა არსებობდეს, როდესაც სული მოწამეობისათვის მზადყოფნით არის ანთებული. მოწამეობა რომ ხილული წამების გარეშეც შესაძლებელია, ეს თვით უფალმა სახარებაში დაადასტურა, როდესაც ზებედეს ძეებს, რომელნიც გონების უძლურების გამო მას საუკეთესო ადგილებზე დაჯდომას სთხოვდნენ, დაეკითხა: "ძალ-გიცა შესუმად სასუმელი, რომელი მე მეგულების შესუმად?" ხოლო მათ უპასუხეს: "ძალ-გჳც". მაშინ იესომ მიუგო: "სასუმელი სამე ჩემი შესუათ... ხოლო დაჯდომაჲ მარჯუენით ჩემსა და მარცხენით არა არს ჩემი მიცემად" (მათ. 20, 22-23). რას გულისხმობს უფალი სასმისში, თუ არა – წამების თასს? ჩვენ ვიცით, რომ იაკობმა სიცოცხლე მოწამებრივად დაასრულა, ხოლო იოანე მაშინ აღესრულა, როდესაც ეკლესია დევნას არ განიცდიდა. უეჭველია, რომ მოწამეობა ხილული წამების გარეშეც არსებობს, რადგან დევნის გარეშე აღსრულებულზე ითქვა, რომ უფლის სასმისს შესვამს. თუმცა იმის კვლევა რად გვინდა, დევნის დროს მოწამეები გახდებოდნენ თუ არა ჩემ მიერ მოხსენიებული მამები, რომლებსაც მტრის მანქანება მუდმივად ტანჯავდა და ამქვეყნად თავიანთი მტრები უყვარდათ, ყოველგვარ ხორციელ ვნებას ებრძოდნენ და ამგვარად თავიანთ სულს საუფლო მსხვერპლად აწრთობდნენ და მოწამენი მშვიდობიან დროში გახდნენ; ჩვენს დროშიც კი, თვით ყველაზე უბრალო ერისკაცნი, რომელთა განსაკუთრებულ განდიდებაზე თითქოს არავინ ფიქრობდა, ხელსაყრელი შემთხვევისთანავე მოწამებრივ გვირგვინებს იდგამდნენ.

თავი ოცდამეშვიდე

ორმოცი გლეხი, რომლებიც ლონგობარდებმა იმის გამო დახოცეს, რომ ნაკერპავის ჭამაზე უარი თქვეს

მაგალითად, თხუთმეტიოდე წლის წინ, როგორც თვითმხილველნი მოწმობენ, ორმოცი გლეხი ლონგობარდებმა დაატყვევეს და ნაკერპავის ჭამას აიძულებდნენ. როდესაც მათ წინააღმდეგობა გაუწიეს და შებილწულ საჭმელს არ გაეკარნენ, ლონგობარდები სიკვდილით დაემუქრნენ. მაგრამ ტყვეები, რომლებმაც მარადიული ცხოვრება უფრო მეტად შეიყვარეს, ვიდრე ამქვეყნიური და წარმავალი, სარწმუნოების ერთგულნი დარჩნენ და ამ სიმტკიცის გამო ყველანი დახოცეს. განა ეს ადამიანები, რომლებმაც სიკვდილი ამჯობინეს, ვიდრე აკრძალულის ჭამით შემოქმედი შეურაცხეყოთ, ჭეშმარიტებისთვის ნამდვილი მოწამენი არ იყვნენ?

თავი ოცდამერვე

ტყვეები, რომლებიც იმისთვის დახოცეს, რომ თხის თავს არ სცეს თაყვანი

იმავე ხანებში ლონგობარდებს ტყვედ სხვა ოთხასი ადამიანიც ჰყავდათ. ლონგობარდები ეშმაკს მსხვერპლად თხის თავს სწირავდნენ. მსხვერპლშეწირვის დროს ისინი წრეზე დარბოდნენ და უგუნურ სიმღერებს მღეროდნენ. თვითონ მსხვერპლეშიწრვა აღასრულეს და ტყვეებსაც იმავეს აიძულებდნენ. მაგრამ ტყვეთა უმრავლესობამ ამჯობინა სიკვდილით მარადიული ცხოვრება მოეპოვებინა, ვიდრე კერპის თაყვანისცემით სიცოცხლე შეენარჩუნებინა. მათ უღირსი ბრძანების შესრულებაზე უარი თქვეს და თავები, რომელთაც შემოქმედს უდრეკდნენ, ქმნილებას არ მოუდრიკეს. ამის გამო ყოველ მათგანს, ვინც მონაწილეობა არ მიიღო მათ ცდომილებაში, განრისხებულმა მტრებმა მახვილით თავი მოჰკვეთეს. ამგვარად, თუკი შემთხვევითი დევნის დროს მოწამებრივი გვირგვინი მოიპოვეს იმათაც კი, ვინც შესაძლოა ეკლესიის მშვიდობიანობის დროს ფართო გზით ვიდოდნენ, რა გასაკვირია, რომ დევნის დროს მოწამენი ისინი გამხდარიყვნენ, ვინც მშვიდობიან დროშიც კი თავს არ ზოგავდნენ, გამუდმებით შეიჭირვებდნენ და მოწამეობის ვიწრო გზით ვიდოდნენ? თუმცა, რაც რჩეულ მოსაგრეებზე ვთქვი, არ შეიძლება განვაზოგადოთ, როგორც საერთო წესი, იმიტომ, რომ ეკლესიის აშკარა დევნის დროს მრავალმა მათგანმა, ვინც მშვიდობიან ხანაში სანდო არ ჩანს, შეიძლება მოწამეობა იტვირთოს და, პირიქით, ვინც მშვიდობიან ხანს მტკიცე მორწმუნედ გვეჩვენება, ზოგჯერ შიშის გამო ირყევა. უეჭველად მწამს, რომ ყველა ჩემ მიერ მოხსენებულ წმინდანს შეეძლო მოწამეობა ეტვირთა, – ეს მათი აღსასრულიდანაც ჩანს. რადგან ისინი, ვის შესახებაც ცნობილია, რომ სიცოცხლის ბოლომდე ფარული სულიერი ღვაწლი მტკიცედ დაიმარხეს, არც ხილული დევნის შემთხვევაში დაეცემოდნენ.

პეტრე: სამართლიანად ბრძანებ, მაგრამ ჩვენ, უღირსთა, მიმართ გამოჩენილი ღმრთის მოწყალება მაოცებს, რომელიც ლონგობარდების სისასტიკეს იმგვარად ზღუდავს, რომ იმათი უწმინდური სამღვდელოება, რომელიც ერთი შეხედვით ჩვენზე ზეიმობს, მართლმადიდებელ მორწმუნეებს ვერ სდევნის.

თავი ოცდამეცხრე

დაბრმავებული არიოზელი ეპისკოპოსი

გრიგოლი: ლონგობარდები ამას მრავალჯერ ცდილობდნენ, საყვარელო პეტრე, მაგრამ მათ ბოროტებას ღმერთი სასწაულებრივად აჩერებდა. ერთ სასწაულს გიამბობ, რომლის შესახებ სამიოდე დღის წინ ბონიფაცისგან შევიტყვე, – ის ჩემი მონასტრის მონაზონია და მანამდე ოთხი წელი ლონგობარდებთან დაყო. ერთხელ ქალაქ სპოლეტოში არიოზელი ლონგობარდი ეპისკოპოსი ჩავიდა. მას ტაძარი არ ჰქონდა, სადაც თავის მსახურებას ჩაატარებდა და ქალაქის ეპისკოპოსს ტაძარი სთხოვა, რათა თავისი ერეტიკული მსახურება აღესრულებინა. როდესაც ეპისკოპოსმა გადაჭრით უთხრა უარი, არიოზელი დაემუქრა, რომ მეორე დღეს წმიდა მოციქულ პავლეს ტაძარს ძალით მიიტაცებდა. ტაძრის მცველმა ამის შესახებ რომ გაიგო, ტაძარში მივიდა და კარი ურდულით ჩაკეტა. როდესაც მოსაღამოვდა, მცველმა კანდელები ჩააქრო, თვითონ კი ტაძარში მიიმალა. არიოზელი ეპისკოპოსი თავის ხალხთან ერთად გამთენიისას მოვიდა, რათა ტაძრის კარი გაეტეხა, მაგრამ უეცრად, ღმრთის ძალით, ყველა კარი შეირყა, კლიტეები შორს გადაცვივდა და ეკლესიის ყველა კარი და ურდული დიდი ხმაურით გაიხსნა. ზევიდან ნათელი გადმოვიდა და ჩამქრალი კანდელები აანთო; ტაძრის მიტაცების მიზნით მოსული არიოზელი დაბრმავდა და სახლში სხვათა დახმარებით დაბრუნდა. ამის შესახებ იმ ქვეყანაში მყოფმა ლონგობარდებმა რომ შეიტყვეს, მართლმადიდებლურ ტაძრებში შესვლას ვეღარ ბედავდნენ. ამგვარად, როდესაც წმიდა პავლეს ტაძარში კანდელები არიოზელი ეპისკოპოსის გამო ჩააქრეს, ერთი და იმავე სასწაულებრივი ქმედებით ეპისკოპოსს თვალისჩინი წაერთვა და ტაძარს სინათლე დაუბრუნდა.

თავი ოცდამეათე

არიოზელთა ტაძარი რომში, რომელიც მართლმადიდებელთათვის იკურთხა

არიანული ერესის სამხილებლად იმასაც გიამბობ, რა ნიში აჩვენა საღმრთო სახიერებამ ორი წლის წინ ჩვენს ქალაქში. ეს გარემოებანი ნაწილობრივ ცნობილია ხალხისთვის, აგრეთვე მღვდელი და ტაძრის მნათეები, როგორც თვითმხილველნი და მოწმეები, ადასტურებენ. რომის უბანში, რომელსაც სუბურო ჰქვია, არიოზელებს ტაძარი ჰქონდათ მიტაცებული, რომელიც ორი წლის მანძილზე უმოქმედო იყო. მართლმადიდებლებმა განიზრახეს ტაძარი მართლმადიდებლურად ეკურთხებინათ და იქ წმიდა სებასტიანესა და ქალწულმოწამე აღათიას წმიდა ნაწილები დაებრძანებინათ. ასეც მოიქცნენ. უამრავი ხალხის თანხლებითა და ღმრთისადმი ქების ჰიმნთა გალობით ისინი ტაძარში შევიდნენ. სადღესასწაულო წირვის დროს ხალხი სიმრავლის გამო მჭიდროდ იდგა. ზოგიერთები ტაძრის გარეთ იდგნენ. უეცრად მათ იგრძნეს, რომ ფეხებთან ღორი დაურბოდათ. თითოეული, ვინც ამას გრძნობდა, გვერდით მდგომს ატყობინებდა. ღორი ტაძრიდან გარეთ გამოვარდა; ყველა, ვის ფეხებთანაც მან გაიარა, გაოცებული იყო, ისინი თუმცა გრძნობდნენ მის მოძრაობას, მაგრამ ვერ ხედავდნენ. ღმრთის სახიერებამ ეს დაუშვა, რათა ყველასთვის ცხადი გამხდარიყო, რომ ტაძრიდან არაწმიდა სული გავიდა.

წირვის დასრულების შემდეგ ყველანი წავიდნენ. იმავე ღამეს ტაძრის სახურავზე ძლიერი ხმაური გაისმა, თითქოს იქ ვიღაც დარბოდა. მომდევნო ღამით ხმაური გაძლიერდა და ბოლოს ისეთი ზანზარი ატყდა, თითქოს ტაძარი საძირკველიდან გადაადგილდაო. შემდეგ სიჩუმე ჩამოვარდა და უძველესი მტრის შფოთი აღარაფრით გამოვლენილა. ამ ხმაურით გამოჩნდა, რომ ბოროტი სული იძულებული გახდა ის ადგილი დაეტოვებინა, რომელსაც დიდი ხანია დაჰპატრონებოდა. რამდენიმე დღის შემდეგ, როდესაც ცა მოწმენდილი იყო, ციდან საკურთხეველზე ღრუბელი დაეშვა, საფარველივით გადაეფარა და ტაძარი ისეთი კეთილსურნელებითა და ნათლით აივსო, რომ ღია კარებში შიშით შესვლას ვერავინ ბედავდა. მღვდელი და მნათეები, ასევე წირვაზე მისული მრევლი, სასწაულის ხილვისა და კეთილსურნელების შეგრძნების გამო ტაძარში შესვლას ვერ ბედავდნენ. მეორე დღეს ჩამქრალი კანდელები ზეციდან გადმოსულმა ცეცხლმა აანთო. ლიტურგიის დასრულების შემდეგ მნათემ კანდელები ჩააქრო, ტაძრიდან წავიდა და უკან დაბრუნებულს ჩამქრალი კანდელები ანთებული დახვდა. იფიქრა, რომ უყურადღებობის გამო ანთებული დარჩა, კანდელები ისევ ჩააქრო და ტაძარი გულმოდგინედ დაკეტა. სამი საათის შემდეგ დაბრუნებულს ჩამქრალი კანდელები ისევ ანთებული დახვდა: ამ ცეცხლმა ცხადად აჩვენა, რომ ტაძარმა სიბნელიდან ნათელში გადაინაცვლა.

პეტრე: საოცარი სასწაულები, რომელთა შესახებ მიამბობ, მოწმობს, რომ თუმცა დიდ მწუხარებებში ვცხოვრობთ, მაგრამ ჩვენს შემოქმედს ჯერ მთლად არ მივუტოვებივართ.

გრიგოლი: განზრახული მქონდა მხოლოდ იტალიაში მომხდარი ამბები მეამბნა, მაგრამ არიანული ერესის სამხილებლად, თუ გსურს, ესპანეთში გადავინაცვლოთ, იქიდან კი აფრიკის გავლით იტალიაში დავბრუნდეთ.

თავი ოცდამეთერთმეტე

ვესტგუთების მეფე ლიუვიჰილდის ძე, მეფე ჰერმინიჰილდი, რომელიც მამამ კათოლიკე (საყოველთაო, ანუ მართლმადიდებლური) სარწმუნოების გამო მოკლა

გრიგოლი: ესპანეთიდან ჩამოსულებმა მიამბეს, რომ ახლახან ვესტგუთების მეფე ლიუვიჰილდის ძე ჰერმინიჰილდი იტალიელი ეპისკოპოსის, ღირსი ლეანდრის, ქადაგებით, რომელთანაც ერთ დროს ხანმოკლე მეგობრობა მაკავშირებდა, არიანული ერესიდან კათოლიკე სარწმუნოებაზე მოექცა. არიოზელი მამა შვილის მწვალებლობაში დაბრუნებას ცდილობდა და ამისთვის ჯილდოს აღუთქვამდა, წინააღმდეგ შემთხვევაში სასჯელით აშინებდა. მაგრამ, რადგან შვილი მტკიცედ პასუხობდა, რომ ერთხელ შეცნობილ ჭეშმარიტ სარწმუნოებას არასოდეს დატოვებდა, განრისხებულმა მამამ მეფობის უფლება და მამული ჩამოართვა. შვილის სულიერი სიმტკიცე ვერც ამით რომ ვერ შეარყია, მამამ იგი დაატყვევა, ხელებსა და ფეხებზე ბორკილები დაადო და მრავალრიცხოვანი დაცვა მიუჩინა. ბორკილებდადებული, ძაძებით მოსილი უფლისწული ჰერმინიჰილდი მიწიერი სამეფოს ამაოებაზე ფიქრობდა და მთელ თავის სულიერ ძალისხმევას ზეციური სამეფოსკენ მიმართავდა. ყოვლისშემძლე ღმერთის წინაშე წარმოთქმულ ლოცვებში შეწყნარებას ეძებდა და წარმავალი ქვეყნის დიდებას მით უფრო მოიძულებდა, რაც უფრო ცხადი ხდებოდა მისთვის, რომ იმქვეყნად თავისუფალიც ვერაფერს წაიღებდა. აღდგომის წინ, ღამით, უსჯულო მამამ შვილს არიოზელი ეპისკოპოსი გაუგზავნა, რათა ჰერმინიჰილდი მათ უწმინდურ საიდუმლოს მისი ხელით ზიარებოდა და მამის კეთილგანწყობა ამგვარად მოეპოვებინა. ღმერთის ერთგულმა ყრმამ არიოზელი ეპისკოპოსი შეასმინა, მისი უსჯულოება ამხილა და გააგდო. თუმცა გარეგანად შებორკილი იწვა, მაგრამ სულიერად უაღრესად მტკიცე იყო. როდესაც ეპისკოპოსი დაბრუნდა, არიოზელი მამა განრისხდა და მაშინვე თავისი მცველები გაგზავნა, რომ ღმერთის მტკიცე აღმსარებელი ადგილზევე მოეკლათ, რაც აღსრულდა კიდეც. საპყრობილეში შესულებმა მას თავი მახვილით მოჰკვეთეს და ხორციელი სიცოცხლე ამგვარად მოუსწრაფეს: მათ მასში ის განგმირეს, რაც მოკლულს თავადაც უგულებელყოფილი ჰქონდა.

მისი ჭეშმარიტი დიდების გამოსაჩენად ღმერთმა არაერთი სასწაული აღასრულა. ღამის სიჩუმეში მეფისა და მოწამის სხეულთან (ჭეშმარიტად – მეფისა, რადგან მოწამე გახდა) ფსალმუნთა გალობა ისმოდა. ზოგიერთები ამბობენ, რომ ღამით მის ცხედართან ანთებული კანდელები იხილეს. უსჯულო და შვილის მკვლელმა მამამ შეინანა და თავისი საქციელის გამო წუხდა, მაგრამ ცხონების დამკვიდრება არ ისურვა. თუმცა შეიცნო, რომ კათოლიკე (საყოველთაო, მართლმადიდებლური) სარწმუნოება ჭეშმარიტია, მაგრამ ქვეშევრდომთა შიშით ვერ გაბედა მისი მიღება.

როდესაც სნეულების გამო მეფეს სიკვდილი მიუახლოვდა, ეპისკოპოს ლეანდრს, რომელსაც მანამდე დევნიდა, თავისი ვაჟი რეჰარედი ჩააბარა, რომელიც აგრეთვე ცდომილებაში იყო და სთხოვა, თავისი შეგონებებით ისეთივე ცვლილება მოეხდინა მასში, როგორიც მის ძმაში მოახდინა. ამ ანდერძის შემდეგ ის გარდაიცვალა. მისი გარდაცვალების შემდეგ მეფე რეჰარედი ბაძავდა არა უსჯულო მამას, არამედ – მოწამე ძმას, არიანული ერესიდან თვითონაც მოექცა და თავის სამეფოში უფლებას არავის აძლევდა მიეღო სამხედრო წოდება, ვინც, როგორც უღირსი ერეტიკოსი, ღმრთის სასუფევლის მტრად რჩებოდა. მან ვესტგუთები ჭეშმარიტ სარწმუნოებაზე მოაქცია. არ არის გასაკვირი, რომ მოწამის ძმა ჭეშმარიტი სარწმუნოების მქადაგებელი გახდა. მას ძმის დამსახურება შეეწია მრავალი ადამიანი მოეყვანა ყოვლისშემძლე ღმერთის ეკლესიის წიაღში. ამ ამბავში ყურადღებას ის გარემოება იმსახურებს, რომ არაფერი ამის მსგავსი არ მოხდებოდა, მეფე ჰერმინიჰილდი ჭეშმარიტებისთვის რომ არ მომკვდარიყო, როგორც დაწერილია: "უკუეთუ არა მარცუალი იფქლისაჲ დავარდეს ქუეყანასა და მოკუდეს, იგი მარტოჲ ხოლო ეგოს; ხოლო უკუეთუ მოკუდეს, მრავალი ნაყოფი გამოიღოს" (იოან. 12, 24). როგორც ვხედავთ, ასოებშიც იგივე აღესრულება, რაც თავში (ქრისტეში). ვესტგუთებისგან ერთი მოკვდა, რათა მრავალნი გაცოცხლებულიყვნენ: სულიერი ცხოვრების აღორძინებისთვის ერთი მარცვალი სარწმუნოდ დაიფლა და უდიდესი ყანა აღმოაცენა.

პეტრე: საოცარი საქმეებია და საკვირველია ჩვენი დროისთვის!