თავი 16

მოციქულთა ეპოქის ზოგადი მიმოხილვა. მოციქულთა მოწაფენი. ღვთისმსახურება, საიდუმლონი. პირველი ქრისტიანების ცხოვრების წესი. ერესები.

იოანე ღვთისმეტყველით დასრულდა ქრისტიანობის პირველი საუკუნე – მოციქულთა ეპოქა. განკაცებული ღვთის სიტყვის ყველა თვითმხილველმა უფალს მიაბარა სული, მაგრამ მათ დატოვეს მოწაფეები, რომლებსაც გადასცეს მაცხოვრის მიერ მონიჭებული უფლება ღვთის სიტყვის ქადაგებისა და ერების განსწავლისა, საიდუმლოთა აღსრულებისა, შეკვრისა და განხსნისა; ადამიანების მონათვლისა მამის, ძისა და სულიწმიდის სახელით. მოციქულებმა დატოვეს ნაწერები, რომლებიც კაცობრიობისთვის სასოების, ნუგეშისა და დამოძღვრის დაუშრობელ წყაროდ დარჩება უკანასკნელ ჟამამდე. ქრისტემ თავის ეკლესიას აღუთქვა, რომ არასოდეს განეშორებოდა და ამიტომ ეკლესიასაც შეეძლო, უშიშრად შეჰგებებოდა მტრის ყოველგვარ შემოტევას. მისი მსახურნი, მიუხედავად განსაცდელებისა, სრული სიმტკიცითა და მოშურნეობით წარმოთქვამდნენ უფლის სახელს და ქადაგებდნენ მის სწავლებას; საკუთარი სიცოცხლის ფასად ადასტურებდა მორწმუნეთა კრებული ქრისტიანობის ჭეშმარიტებას..

თვით ქრისტიანთა მოძულე წარმართებიც კი განცვიფრებით შეჰყურებდნენ მათ სიმტკიცეს, მოთმინებასა და ურთიერთისადმი სიყვარულს.

უკვე აღვნიშნეთ, რომ მოციქულებმა გამოზარდეს მრავალი მოწაფე, რომლებმაც ბეჯითად განაგრძეს სახარების ქადაგება. წმინდა მამებს, რომლებიც უშუალოდ მოციქულებმა დამოძღვრეს, საეკლესიო ისტორია უწოდებს მოციქულთა მოწაფეებს. ზოგიერთი მათგანი ცნობილია თავისი მოღვაწეობით, ზოგიც ნაწერებით, რომლებიც მრავალ ცნობას გვაწვდიან ეკლესიის არსებობის პირველ პერიოდზე. მოციქულთა მოწაფეებად ითვლებიან: ეგნატე ღმერთშემოსილი, პოლიკარპე სმირნელი, პაპიოს იერაპოლელი, კლიმენტი რომაელი, ერმი, დიონისე არეოპაგელი, კოდრატე ათენელი...

წმინდა კლიმენტი რომაელი დაიბადა რომში, იმპერატორის მონათესავე, დიდგვაროვან და მდიდარ, წარმართულ ოჯახში. ჯერ ბავშვი იყო, როცა დედამისი შორეულ მოგზაურობას შეუდგა და თან წაიყვანა ორი უფროსი ძე, ტყუპები. მაგრამ საშინელი ქარიშხლის დროს მათი ხომალდი წყალქვეშა კლდეებზე დაიმსხვრა, მგზავრები კი დახრჩობისგან ღვთის განგებულებამ იხსნა. დედა თავის შვილებს დაღუპულად თვლიდა და გლოვობდა. ტყუპებიც, თავის მხრივ, დარწმუნებულები იყვნენ, რომ დედა დაიხრჩო. დედა ვიღაც კეთილმა დედაკაცმა შეიკედლა, შვილები ყაჩაღებმა იგდეს ტყვედ და სტრატონიის კესარიაში მონებად მიჰყიდეს ვინმე იუსტას, რომელმაც ისინი საკუთარი შვილებივით შეიყვარა. ჭაბუკებს უდიდესი ბედნიერება ელოდათ: კესარიაში მათ მოისმინეს პეტრე მოციქულის ქადაგება, დაემოწაფნენ და მისგანვე მოინათლნენ.

ამასობაში მათმა მამამ, რომ ვერაფერი შეიტყო თავისი ოჯახის შესახებ, რომში უმცროსი ვაჟი კლიმენტი დატოვა და ცოლ-შვილის საძებნელად გაემგზავრა. როდესაც შეიტყო ხომალდის დაღუპვის შესახებ, რომლითაც მისი ოჯახი მგზავრობდა, დიდად დამწუხრებულმა აღარ მოისურვა რომში დაბრუნება, ნებით ირჩია სიღატაკე და იწყო სხვადასხვა ქვეყანაში ხეტიალი. მთელი ეს დრო კლიმენტი რომში ცხოვრობდა წარმართი აღმზრდელების მეთვალყურეობის ქვეშ. მიუხედავად ფუფუნებაში ყოფნისა, იგი მშობლის ალერსს იყო მოკლებული, რამაც ადრეული ასაკიდანვე დარდიანი და გულჩათხრობილი გახადა. ეს ნაღვლიანი განწყობა წლებთან ერთად მატულობდა. მას თავზარს სცემდა ყოველგვარი მიწიერი სიხარულისა და სიმდიდრის ამაოება, სიცარიელე მთელი წარმართული სიბრძნისა, რომელიც მან ასე ღრმად შეისწავლა და მასში ვერც დასაყრდენი იპოვა და ვერც ნუგეში. ერთხელ გაიცნო ქრისტიანი, რომელმაც უამბო ქრისტესა და მარადიული ცხოვრების შესახებ, რითაც კლიმენტის ახალ სამყაროში შესასვლელი კარი გაუხსნა. იგი გაემგზავრა იმ ქვეყნებში, სადაც ქადაგებდნენ მოციქულები, რათა მეტი შეეტყო ამ ნუგეშინისმცემელი სწავლების შესახებ – იქ მოუსმინა ბარნაბას და პეტრეს და ირწმუნა ქრისტე. კლიმენტი მონათლა პეტრე მოციქულმა, რის შემდგომაც იგი მის მოწაფეებს შეუერთდა. იქ ყოფნის დროს კლიმენტი მოულოდნელად შეხვდა დედას, ძმებს და ბოლოს უბედურ მამას, რომელიც გადატანილ განსაცდელს ღრმა სასოწარკვეთილებამდე მიეყვანა. იგი დამოძღვრა და ანუგეშა პეტრე მოციქულმა.

შემდეგ ყველანი რომში დაბრუნდნენ, დაიწყეს ღვთისმოშიშებით ცხოვრება და გულმოდგინედ იღვწოდნენ ქრისტიანული სარწმუნოების გასავრცელებლად. კლიმენტი შეუერთდა პეტრე და პავლე მოციქულებს რომში მათი ყოფნის დროს. პავლე მოციქული ფილიპელთა მიმართ თავის ეპისტოლეში ახსენებს კლემენტის და ამბობს, რომ მისი სახელი „წერილ არს წიგნსა მას ცხორებისასა“ (ფილიპ. 4,3). ვარაუდობენ, რომ პეტრე მოციქულმა თავის აღსასრულის წინ კლიმენტი რომაელი ეპისკოპოსად აკურთხა, თუმცა ეს კათედრა მან დაიკავა დაახლოებით 98 წელს, ლინუსისა და ანაკლიტუსის შემდეგ.

კლიმენტიმ სათნო ცხოვრებითა და სარწმუნოებისადმი მოშურნეობით ქრისტიანთა დიდი პატივისცემა მოიპოვა. როდესაც კორინთოს ეკლესიაში განხეთქილება და არეულობა დაიწყო, იქაურმა მორწმუნეებმა რჩევისთვის მას მიმართეს, მანაც მოციქულთა მოწაფის ღირსების საკადრისი ორი ეპისტოლე მისწერა კორინთელებს და მოუწოდა, მორიდებოდნენ სიამაყეს, გამოეჩინათ თავმდაბლობა და სიყვარული. იგი აღფრთოვანებით საუბრობს უფალ იესო ქრისტეზე. მაცხოვარი მისთვის არის: „მეოხი ჩვენი და შემწე უძლურებათა შინა, რომლის წყალობითაც ვუმზერთ ზეციურ სიმაღლეებს და რომელმაც აგვიხილა თვალნი ჩვენი გულისა“. ძველი ქრისტიანები განსაკუთრებით აფასებდნენ მის პირველ ეპისტოლეს კორინთელთა მიმართ და ღვთისმსახურების დროს კითხულობდნენ. იგი შეიცავს უამრავ ცნობას მაშინდელი ეკლესიის მდგომარეობისა და ტრადიციების შესახებ. დომიციანეს დროს კლიმენტის დევნიდნენ, ხოლო პირველი საუკუნის მიწურულს მისი ქადაგებებით გაგულისებულმა წარმართებმა ცილი დასწამეს იმპერატორ ტრაიანეს წინაშე, რომელმაც იგი ტავრიკეს (ახლანდელი ყირიმი) ქერსონესში გადაასახლა, ქვის სამტეხლოებზე უმძიმესი სამუშაოებისთვის. ამ სასჯელმაც სახარების გავრცელებას შეუწყო ხელი – კლიმენტიმ იქ მყოფი საცოდავი დევნილები ანუგეშა: უქადაგა ქრისტეთი გადარჩენა და მარადიული ცხოვრება; ბევრი მისი წყალობით მოინათლა, რამაც აღაშფოთა ქვეყნის წარმართი მმართველობა და კლიმენტის სიკვდილი მიუსაჯა. მას კისერზე ღუზა მიაბეს და შავ ზღვაში დაახრჩვეს. მრავალი საუკუნის შემდგომ მისი წმინდა ნაწილები იპოვეს სლავების განმანათლებლებმა – კონსტანტინემ (კირილემ) და მეთოდემ. ნუ დაგვავიწყდება, რომ ანდრია მოციქულის შემდგომ წმინდა კლემენტი იყო ქრისტიანული სარწმუნოების პირველი მქადაგებელი ამ შორეულ მხარეში, საიდანაც შემდგომ მთელი რუსეთი გაბრწყინდა ჭეშმარიტების ნათლით. სავარაუდოდ, წმინდა კლიმენტი აღესრულა 100 წელს. მის ხსენებას ეკლესია აღნიშნავს 25 ნოემბერს.

ერმის, კოდრატესა და პაპიოსის ცხოვრების შესახებ მწირი ცნობებია შემონახული. მათი ნაწერები უდიდესი პატივით სარგებლობდა. როგორც ფიქრობენ, ეს ის ერმია, რომელსაც პავლე მოციქული მოკითხვას უთვლიდა თავის ეპისტოლეში რომაელთა მიმართ და რომელმაც დაწერა წიგნი სათაურით „მწყემსი“. მასში ასახულია, თუ როგორ მოძღვრავს ავტორს მწყემსის სახით მოვლენილი მფარველი ანგელოზი.

კოდრატე იყო ათენის ეპისკოპოსი და დევნის დროს, როგორც შემდგომ დავინახავთ, იმპერატორს მიართვა ქრისტიანობის აპოლოგია, ანუ თხზულება ქრისტიანული სარწმუნოების დასაცავად. ეს ნაშრომი ჩვენამდე არ შემოინახა, მაგრამ მისი შინაარსი ნახსენებია ძველ საეკლესიო მწერლებთან. გარდა ამისა, მან დაწერა ეპისტოლე, სადაც წარმართებს განუმარტავს ქრისტეს სწავლებას.

პაპიოს იერაპოლელის წიგნიდან „უფლის გამონათქვამთა განმარტებანი“ ჩვენამდე მოაღწია მხოლოდ რამდენიმე ნაწყვეტმა. ავტორმა ღრმა სიბერემდე იცოცხლა და აღესრულა დაახლოებით 166 წელს.

წმინდა დიონისე არეოპაგელს, ათენის პირველ ეპისკოპოსს, ეკუთვნის შემდეგი წიგნები: „საღმრთოთა სახელთათვის“, „ზეცათა მღვდელთმთავრობისათვის“, „საეკლესიოისა მღვდელთმთავრობისათვის“, „საიდუმლოდ ღმრთისმეტყველებისათვის“; და ათი ეპისტოლე: გაიოსის მიმართ ოთხი, დოროთეს მიმართ, სოსიპატრეს მიმართ, პოლიკარპეს მიმართ, დიმოფილოს მიმართ, ტიტეს მიმართ, ღმრთისმეტყველის მიმართ. იგი აღესრულა დომიციანეს მიერ მოწყობილი დევნის დროს.

ჩვენთვის ფრიად აუცილებელია, დაწვრილებით ვიცოდეთ, რა წესებს იცავდა ქრისტეს ეკლესია მისი არსებობის პირველ საუკუნეებში. მათ შესახებ ცნობების მოძიება შეიძლება წმინდა წერილიდან, კერძოდ, ეპისტოლეებიდან და წიგნიდან „საქმე წმიდათა მოციქულთაჲ“, აგრეთვე მოციქულთა მოწაფეებისა და საეკლესიო მწერლების ნაწერებიდან, რომლებიც, უეჭველია, იცნობდნენ ქრისტეს მოწაფეთა ეპოქის ყველა გადმოცემას. ჩვეულებრივ, მოციქულები და მათი მემკვიდრენი თავიანთ მოძღვრებებს ზეპირი ქადაგებით გადასცემდნენ. მათგან მოწოდებულ ყველა წესს პირველი პერიოდის ეკლესია კრძალვით იცავდა.

“მოციქულთა კანონები“ და „მოციქულთა განწესებანი“ მნიშვნელოვანი ძეგლებია ძველი საეკლესიო წესების შესასწავლად. მათ პატივს მიაგებდნენ ძველი ქრისტიანები. განვიხილოთ, თუ როგორ აღასრულებდა ეკლესია საიდუმლოებსა და ღვთისმსახურებას.

ჩვენ წმინდა წერილიდან ვიცით, რომ ქრისტეს ამაღლების შემდგომ მოციქულები ერთად იყვნენ და ერთსულოვნად ლოცულობდნენ. როდესაც მათზე გარდამოვიდა სულიწმიდა, მდაბიო და უმეცარი მესათხევლენი უცებ აღივსნენ უჩვეულო სიბრძნით, ცოდნითა და უძლეველი სულიერი სიმტკიცით. სულიწმიდამ განანათლა მათი გონება, გაუმაგრა გულები, შეახსენა ყოველივე, რასაც უფალი ეუბნებოდა, დამოძღვრა სიმართლით. მოციქულთა ყველა მოქმედება სულიწმიდით იყო შთაგონებული. უფალი უხვად ანიჭებდა თავის ძალას მორწმუნეებს და, თავისი აღთქმის თანახმად, გადასცემდა სასწაულების აღსრულებისა და სხვადასხვა ენაზე ლაპარაკის უნარს. ღვთის ამ შემწეობამ დიდად შეუწყო ხელი ქრისტიანული სარწმუნოების სწრაფად გავრცელებას.

მოციქულები აღასრულებდნენ ნათლისღების საიდუმლოს, უფლის ბრძანებისამებრ, მამის, ძისა და სულიწმიდის სახელით. ეს საიდუმლო, რომელიც მორწმუნეებს ახალი ცხოვრებისთვის ააღორძინებდა, იყო ქრისტეს სისხლით გამოსყიდულ შვილთა კრებულში შესასვლელი ნიშანი. ნათლისღებამდე პიროვნებას განუმარტავდნენ ქრისტეს სწავლებას, ამას განსწავლა (კატეხიზაცია) ეწოდებოდა. შემდგომ იგი აღიარებდა თავის სარწმუნოებას – თავდაპირველად არ არსებობდა განსაზღვრული ფორმა და მორწმუნეც გულის კარნახით ლაპარაკობდა. მაგალითად, ფილიპე მოციქულის მიერ მოქცეული ეთიოპიელი დიდებული შემდეგი სიტყვებით აღიარებს თავის სარწმუნოებას: „მრწამს, რამეთუ ძე ღმრთისაჲ არს იესუ ქრისტე“ (საქმე 8,37). ნათლისღება სრულდებოდა წყალში სამჯერ შთაფლვით მამის, ძისა და სულიწმიდის სახელით, რაც ერთგვარად განასახიერებდა ძველი ადამიანის სიკვდილს, მის დასაფლავებას და ახალ ცხოვრებაში აღორძინებას. წიგნში „საქმე წმიდათა მოციქულთაჲ“ ხშირად არის ნახსენები მთელი სახლეულის მონათვლა, რაც უფლებას გვაძლევს ვივარაუდოთ, რომ იმთავითვე აღასრულებდნენ ნათლისღებას ჩვილებზეც.

ნათლისცემის შემდგომ მოციქულები მორწმუნეს ხელდასხმით გადასცემდნენ სულიწმიდის ნიჭთ. ახალი აღთქმიდან ვიცით, რომ სამარიტელებმა შეიწყნარეს ქრისტე და ნათელიღეს, მაგრამ სულიწმიდა მხოლოდ მას შემდეგ გარდამოვიდა მათზე, რაც პეტრემ და იოანემ ილოცეს და ხელნი დაასხეს. ასევე პავლეს ხელდასხმით მიიღეს სულიწმიდა და ენათა ცოდნის ნიჭი აპოლოსის მოწაფეებმა ეფესოში. ხელდასხმა და ნათლისღება ყოველთვის სხვადასხვა საიდუმლოს წარმოადგენდა. შემდგომში მოციქულთა მემკვიდრეებმა დაიწყეს ხელდასხმის ნაცვლად ნაკურთხი მირონის ცხება. თანახმად წმინდა დიონისე არეოპაგელისა, ამ საიდუმლოს პირველი საუკუნიდან ერქვა მირონის საიდუმლო. ჩვენ მას მირონცხებას ვუწოდებთ.

ქრისტეს სისხლისა და ხორცის ზიარების ანუ ევქარისტიის საიდუმლო ღვთისმსახურების ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწილი იყო მოციქულთა ეპოქაშიც. მას, აგრეთვე, ერქვა პურის განტეხა და სრულდებოდა კერძო სახლებში, რადგან პირველ საუკუნეში ქრისტიანული ტაძრები ჯერ კიდევ არ არსებობდა. წიგნში „საქმე წმიდათა მოციქულთაჲ“ გვხვდება მრავალი მინიშნება, რაც გვაფიქრებინებს, რომ ამორჩეულ სახლში ლოცვისთვის გამოყოფდნენ განსაკუთრებულ ოთახს, რომელსაც შემდგომში ეკლესია უწოდეს. მეორე საუკუნის დასაწყისში უკვე იხსენიება ტრაპეზი. პურის განტეხა, ანუ ევქარისტიის საიდუმლო, რა თქმა უნდა, სრულდებოდა ისე, როგორც თავად უფალმა დააწესა: „მოიღო იესუ პური და ჰმადლობდა და განტეხა და მისცა მოწაფეთა თხსთა და ჰრქუა მათ: მიიღეთ და ჭამეთ, ესე არს ხორცი ჩემი. და მოიღო სასუმელი და ჰმადლობდა და მისცა მათ და თქუა: სუთ ამისგანი ყოველთა, ესე არს სისხლი ჩემი ახლისა აღთქმისაჲ, მრავალთათვის დათხეული მისატევებელად ცოდვათა“ (მათ. 26,26-28). ამ რამდენიმე ფრაზით გამოიხატება ლიტურგიის მთელი არსი. უფლის მიერ წარმოთქმულ სიტყვებს მოწაფეებმა თავიანთ მხრივ დაუმატეს ლოცვა პურსა და ღვინოზე სულიწმიდის გარდამოსავლენად.

ღვთისმსახურებისას კითხულობდნენ წმინდა წიგნებს, გალობდნენ ფსალმუნებსა და სხვა საგალობლებს, ისმენდნენ სწავლებებს; გარდა ამისა, ღვთისმსახურებაში შედიოდა: ლოცვები, რომლებითაც გამოითხოვდნენ ღვთის კურთხევას საიდუმლოს აღსასრულებლად შეწირულ პურსა და ღვინოზე; ძღვენის კურთხევა მაცხოვრის სიტყვებით; სულიწმიდის მოხმობა; დალოცვა და დამსწრეთათვის ძღვენის (წმინდა ნაწილების) დარიგება. დიაკვნებს წმინდა ძღვენი მიჰქონდათ ავადმყოფებთან და მათთან, ვისაც ღვთისმსახურებაზე დასწრება არ შეეძლო. საიდუმლოს აღსრულების წინ ყველა დამსწრე ერთმანეთს ეამბორებოდა ნიშნად სიყვარულისა.

შემდგომ, რაკი მორწმუნეთა შეკრებები მრავალრიცხოვანი გახდა, ეს ტრადიცია გაუქმდა, მაგრამ ამას დღევანდლამდე გვახსენებს ღვთისმსახურების საზეიმო წუთებში, საიდუმლოს აღსრულების წინ, წარმოთქმული სიტყვები: „იყვარებოდით ურთიერთას, რაჲთა ერთობით აღვიარებდეთ მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა, სამებასა ერთარსებასა და განუყოფელსა“. დღესაც მღვდელმსახურები საკურთხეველში ამ წუთებში ეამბორებიან ხოლმე ურთიერთს. ღვთისმსახურება მთავრდებოდა საერთო ტრაპეზით, რომელსაც ეწოდებოდა აღაპე ანუ სიყვარულის სერობა. პირველი ქრისტიანები ყოველდღე ეზიარებოდნენ ქრისტეს სისხლსა და ხორცს. როდესაც დევნა დაიწყო და ყოველდღე საზოგადო ღვთისმსახურების შესრულება შეუძლებელი გახდა, იგი ტარდებოდა კვირაობით – უფლის დღეს.

ლოცვის ძირითად დროდ ითვლებოდა მესამე, მეექვსე და მეცხრე ჟამი. მესამე ჟამი სულიწმიდის გარდამოსვლის დროა; მეექვსე ჟამი – უფლის მიმსჭვალვისა ჯვარზე, მეცხრე – მაცხოვრის სიკვდილისა. პავლე მოციქული თავის ეპისტოლეებში ურჩევს მორწმუნეებს: მოუკლებელად ილოცონ და ფსალმუნებითა და სასულიერო საგალობლებით დამოძღვრონ ერთმანეთი (იხ. კოლ. 3,16). რა ლოცვებითა და საგალობლებით გამოხატავდნენ პირველი ქრისტიანები ღვთისადმი სამადლობელსა და სადიდებელს, ცოტა რამ არის ცნობილი, ჩვენ მხოლოდ იმის თქმა შეგვიძლია, რომ ნამდვილად არსებობდა მსახურების დადგენილი წესი და თანმიმდევრობა, თუმცა იგი კერძო შემთხვევებში იცვლებოდა. მაგალითად, წმინდა იაკობისა და წმინდა მარკოზის ლიტურგიები ძირითადად ერთნაირია, თუმც მათ შორის არსებობს გარკვეული სხვაობაც. პავლე მოციქული არწმუნებდა კორინთელებს, აღესრულებინათ ღვთისმსახურება „წესისამებრ“. ზოგიერთი ლოცვა მეორდებოდა ყველა ლიტურგიაში და ყველა მორწმუნის მიერ. რასაკვირველია, ერთ-ერთი ასეთი იყო ლოცვა, რომელიც თავად უფალმა ასწავლა თავის მოწაფეებს – „მამაო ჩვენო“. ზოგი ლიტურგია თანდათანობით ყალიბდებოდა, მორწმუნეებიც ყველგან ერთნაირ ლოცვებს არ წარმოთქვამდნენ.

გვაქვს საფუძველი, ვიფიქროთ, რომ მოციქულთა ეპოქაში უკვე არსებობდა საგალობლები: „უფალო შეგვიწყალენ“; ანგელოზთა გალობა: „წმიდა არს, წმიდა არს, წმიდა არს უფალი საბაოთ, სავსე არიან ცანი და ქუეყანა დიდებითა მისითა“, ქერუბიმთა საგალობელი „ალილუია“, და ანგელოზთა ჰიმნი: „დიდება მაღლთა შინა ღმერთსა, ქუეყანასა ზედა მშვიდობა და კაცთა შორის სათნოება“. მოციქულთა ეპოქაშივე არსებობდა დიდებისმეტყველება: „დიდება მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა“ – მეორე საუკუნის დასაწყისის წერილობითი ძეგლები უკვე ამ სიტყვებით მთავრდება. ასევე ძალიან ადრე ჩართეს ღვთისმსახურებაში ღვთისმშობლის საგალობელი: „ადიდებს სული ჩემი უფალსა“ და სვიმეონ ღვთისმიმქმელის საგალობელი. პირველი ქრისტიანები ფსალმუნების გარდა, რა თქმა უნდა, გალობდნენ ებრაულ ღვთისმსახურებაში გამოყენებულ ძველი აღთქმის ზოგიერთ ჰიმნსაც, რომლებმაც მათშივე ნაუწყები წინასწარმეტყველებების აღსრულების შემდგომ უფრო მაღალი და გასაგები მნიშვნელობა შეიძინეს. ასეთებია: ისრაელის საგალობელი მეწამული ზღვის გავლის შემდეგ; სამოელის დედის, ანას, გალობა; ბაბილონელ ყრმათა გალობა.

მოციქულები, რომლებმაც ღმერთისგან მიიღეს ენათა ცოდნის ნიჭი, სახარებას ქადაგებდნენ, ლოცულობდნენ და მოძღვრავდნენ ყველასთვის ცხად და გასაგებ ენაზე. „ვილოცვიდე თუ სულითა, ვილოცვიდე გონებითაცა; ვგალობდე თუ სულითა, ვგალობდე გონებითაცა“ (1 კორ. 14,15); „მოშურნე ხართ სულთა, აღსაშენებელად ეკლესიისასა ეძიებდით, რაჲთა აღემატებოდით“ (1 კორ. 14,12). – წერს პავლე მოციქული. მოციქულთა ეპისტოლეები ლოცვით შეკრებებზე ყველას გასაგონად იკითხებოდა. გარდა ლოცვისთვის დადგენილი მესამე, მეექვსე და მეცხრე ჟამისა, მორწმუნეები ღამითაც იკრიბებოდნენ სალოცავად, რაც ცხადად ჩანს წიგნში „საქმე წმიდათა მოციქულთაჲ“. როდესაც დევნა დაიწყო, ქრისტიანები ევქარისტიის საიდუმლოს აღასრულებდნენ ღამით ან გარიჟრაჟზე. ლოცვითი შეკრება ხშირად გვირაბებში და მღვიმეებში ტარდებოდა. ღვთისმსახურებისას სანთლებსა და ლამპრებს იყენებდნენ და ეს მარტო წყვდიადის გასაფანტავად არ ხდებოდა; ზეთის დაწვით ან სასანთლეების აელვარებით გამოხატავდნენ ქრისტიანები სულიერ ზეიმსა და სიხარულს, უფლის მიერ ამა სოფლად მოვლენილ ნათელს.

ქრისტეს ხორცისა და სისხლის ზიარებას იმთავითვე იმდენად დიდი მნიშვნელობა ენიჭებოდა, რომ მასთან მიახლება მოუმზადებლად – სინანულის საიდუმლოს ანუ საკუთარ ცოდვათა აღიარების გარეშე – არ შეიძლებოდა. პავლე მოციქული უბრძანებდა მორწმუნეებს, ზიარების წინ საკუთარი სინდისი გამოეცადათ. მძიმედ შემცოდებლებს საიდუმლოებში მონაწილეობისგან დროებით განაყენებდნენ.

მღვდლობის საიდუმლოს მოციქულები აღასრულებდნენ ლოცვითი ხელდასხმით. ეს უდიდესი მოვლენა იყო, რადგან რჩეულებს ისინი სულიწმიდის მოქმედებით გადასცემდნენ უფლებას, რომელიც თავადვე მიიღეს მაცხოვრისგან: „ვითარცა მომავლინა მე მამამან, მეცა წარგავლინებ თქუენ. და ვითარცა ესე თქუა, შეჰბერა მათ და ჰრქუა: მიიღეთ სული წმიდაჲ. უკუეთუ ვიეთნიმე მიუტევნეთ ცოდვანი, მიეტევნენ მათ; და უკუეთუ ვიეთნიმე შეიპყრნეთ, შეპყრობილ იყვნენ“ (იოან. 20,21-23). პავლემ ეფესოს ეკლესიის პრესვიტერებს დამშვიდობებისას უთხრა: „ეკრძალენით უკუე თავთა თქუენთა და ყოველსავე სამწყსოსა, რომელსა-ეგე თქუენ სულმან წმიდამან დაგადგინნა მოღუაწედ და მწყსად ეკლესიასა უფლისა ღმრთისასა, რომელი მოიგო სისხლითა თვისითა“ (საქმე 20,28); იგი არწმუნებდა თავის მოწაფე ტიმოთეს, რომელიც ეპისკოპოსად დაადგინა, ნაჩქარევად არავისთვის დაესხა ხელი, ვიდრე არ დარწმუნდებოდა, იყო თუ არა შერჩეული პიროვნება მღვდლობის ღირსი. თუმცა მოციქულებმა მაცხოვრისგან მიიღეს სრული უფლება შეკვრისა და განხსნისა, ისინი მაინც ეთათბირებოდნენ მორწმუნეებს და ისე მოქმედებდნენ; ასე რომ, პირველი საუკუნიდანვე ეკლესიის მართვა კრებითი ხასიათის იყო. მოციქულები მოძმეებს უხმობდნენ ყველა მნიშვნელოვან საქმეზე სათათბიროდ და მის შესასრულებლად ლოცვით ითხოვდნენ ღვთის შემწეობას. ასე შეიკრიბნენ ისინი იუდას ადგილზე მეთორმეტე მოციქულის შესარჩევად, დიაკონთა დადგინებისთვის, რჯულის წეს-ჩვეულებათა დაცვის შესახებ საკითხის გადასაჭრელად და სხვა.

წიგნიდან „საქმე წმიდათა მოციქულთაჲ“ და ეპისტოლეებიდან ვიგებთ, რომ არსებობდა მღვდლობის სამი ხარისხი: ეპისკოპოსობა, მღვდლობა და დიაკვნობა. მოციქულები ქრისტესგან მიღებულ უფლებას გადასცემდნენ მას, ვისაც ჩათვლიდნენ ღვთის ეკლესიის მწყემსობის ღირსად და ადგენდნენ ეპისკოპოსებს, რომლებსაც შეეძლოთ ხელნი დაესხათ მღვდლებისა და დიაკვნებისთვის. ჩვენ უკვე ვნახეთ, თუ რა შემთხვევაში აირჩეოდნენ ეს უკანასკნელნი: ისინი უნდა დახმარებოდნენ მღვდლებს საიდუმლოს აღსრულებისას, მაგრამ დამოუკიდებლად მათი ჩატარება არ შეეძლოთ;[1] ქადაგებდნენ ღვთის სიტყვას, ზრუნავდნენ ეკლესიას მიკედლებულ ღატაკებსა და სნეულებზე...

ეპისკოპოსთა მსახურებისა და მოვალეობების შესახებ პავლე მოციქული გულმოდგინედ მოძღვრავს თავის მოწაფეებს – ტიმოთესა და ტიტეს. თავდაპირველად ეპისკოპოსთა ცოლიანობა დაშვებული იყო, რადგან ეპისკოპოსობისათვის ღირსეული ბევრი პიროვნება გაქრისტიანდა მაშინ, როცა უკვე ჰყავდა ცოლი. მაგრამ მოგვიანებით მიიჩნიეს, რომ მღვდელთმთავართა უქორწინებლობა უმჯობესი იქნებოდა – ისინი ამგვარად სახლის საზრუნავზე დროს აღარ დაკარგავდნენ და მთლიანად მიუძღვნიდნენ თავს ეკლესიას. სანამ ცოცხლები იყვნენ, მოციქულები ყურადღებას არ აკლებდნენ მათ მიერვე დადგინებულ ეპისკოპოსებსა და ეკლესიებს, მაგალითად, იოანე და პავლე მცირე აზიის ყველა ეკლესიაზე ზრუნავდნენ. მათ შემდეგ უკვე მთავარი ქალაქების ეპისკოპოსები ზედამხედველობდნენ ქვეყნის დანარჩენ ეპისკოპოსებს, თუმცა ყველა თანაბრად უფლებამოსილად ითვლებოდა. ასე თანდათან მოეწყო შედარებით უფრო მნიშვნელოვანი ეპარქიები. ასეთია საწყისი პატრიარქების, მიტროპოლიტების პირველობისა, როგორც შემდგომ უწოდეს მათ.

ეპისკოპოსის მოვალეობები ფრიად მნიშვნელოვანი და მძიმე იყო: გარდა ქადაგებისა და მღვდელმოქმედებისა, იგი მსაჯულიც უნდა ყოფილიყო ქრისტიანებს შორის წამოჭრილ ყველა საქმეში. მორწმუნეებს, მრავალი მიზეზის გამო, არ შეეძლოთ სამოქალაქო სამსჯავროსთვის მიემართათ. ერთი იმიტომ, რომ წარმართობის სულით გამსჭვალული კანონები ქრისტეს მცნებებს არ ეთანხმებოდა; მეორეც – ქრისტიანს მოსთხოვდნენ წარმართთა ფიცს ან კერპთაყვანისმცემლობის რიტუალის შესრულებას, რასაც მართლმორწმუნე ვერ გააკეთებდა. ეპისკოპოსი კი სახარების სულითა და სინდისით განსჯიდა. ჩვენ ვნახეთ, რომ პავლე მოციქული თავის ერთ-ერთ ეპისტოლეში კიცხავს კორინთელებს იმისთვის, რომ დავის გადასაწყვეტად წარმართთა სამსჯავროს მიმართავდნენ, და არწმუნებს – შეძლებისამებრ შეიკავონ თავი ჩხუბისა და ცილობისგან, რადგანაც ეს ეწინააღმდეგება ქრისტიანულ სიყვარულს.

ქრისტიანთა შორის ქორწინება მხოლოდ ეპისკოპოსის კურთხევით ხდებოდა (იხ. წმინდა ეგნატე ღმერთშემოსილის ეპისტოლენი). მოციქულთა შეგონებანი ცოლ-ქმრულ მოვალეობათა შესახებ ცხად წარმოდგენას გვიქმნის, თუ როგორ დიდ პატივს სცემდნენ პირველი ქრისტიანები ამ საიდუმლოს, განსხვავებით წარმართებისგან, რომლებიც ქორწინებას დიდად არ აფასებდნენ, განქორწინებას კი ჩვეულებრივ მოვლენად აღიქვამდნენ. ქრისტიანებისთვის ეკლესიის მიერ ნაკურთხი ქორწინება ქრისტესა და ეკლესიის მარადიულ კავშირს განასახიერებდა. სიცოცხლის ბოლომდე შეერთებულ ცოლ-ქმარს ერთად უნდა ემსახურათ ღვთისთვის და ურთიერთს დახმარებოდნენ უფლის წმინდა მცნებათა აღსრულებაში. საერთოდ რწმენამ, რომ მიწიერი ცხოვრება მარადიულის დასაწყისი და მისთვის მზადებაა, ოჯახურ ურთიერთობებსა და მოვალეობებს ახალი, უმაღლესი მნიშვნელობა შესძინა.

ზეთის კურთხევის საიდუმლოს შესახებ საუბრობს მოციქული იაკობი: „უძლურ თუ ვინმე არს თქუენ შორის, მოუწოდენ ხუცესთა ეკლესიისათა, და ილოცონ მის ზედა და სცხონ მას ზეთი სახელითა უფლისაჲთა. და ლოცვამან სარწმუნოებისამან აცხოვნოს სნეული იგი, და აღადგინოს იგი უფალმან. დაღაცათუ ცოდვაჲ რაჲმე ექმნეს, მო-ვე-ეტეოს მას“ (იაკ. 5,14-15). სნეულთა განსაკურნებლად ზეთის ცხება სახარებაშიც არის ნახსენები: უფლის მიერ საქადაგებლად გაგზავნილი მოციქულები „სცხებდეს ზეთსა მრავალთა სნეულთა და განჰკურნებდეს“ (მარკ. 6,13).

ზემოთქმულიდან ცხადად ჩანს, რომ ყველა საიდუმლო, რასაც დღევანდელ დღეს მართლმადიდებელი ეკლესია ასრულებს, მისი ღვთისმსახურების ყველა წესი დასაბამს იღებს მოციქულთა ეპოქიდან და მათი გადმოცემებიდან. მაგრამ მართლმადიდებელი ეკლესიის ღვთისმსახურებაში მხოლოდ გარეგნული მონაწილეობა ჯერ კიდევ არ გვხდის ქრისტეს ერთგულ მსახურთა ღირსეულ მიმდევრებად და უფლის შვილებად. ჩვენი გულები გამთბარი უნდა იყოს ღვთისა და მოყვასისადმი მხურვალე სიყვარულით, რაც ამხნევებდა პირველ ქრისტიანებს და აისახებოდა მთელ მათ ცხოვრებაზე.

უფალმა მორწმუნეებს უთხრა: „მცნებასა ახალსა მიგცემ თქუენ, რაჲთა იყუარებოდით ურთიერთას, ვითარცა მე შეგიყუარენ თქუენ, რაჲთა თქუენცა იყუარებოდით ურთიერთას. ამით ცნან ყოველთა, ვითარმედ ჩემნი მოწაფენი ხართ, უკუეთუ იყუარებოდით ურთიერთას“ (იოან. 13,34-35); პირველი ქრისტიანებიც ნამდვილად ღირსეული მოწაფეები იყვნენ მაცხოვრისა – ერთმანეთი ძმებივით უყვარდათ. მდიდრები თავიანთ ქონებას უყოფდნენ ღარიბებს; თუ სადმე საერთო გაჭირვება (მაგალითად, შიმშილობა) დაიწყებოდა, სხვადასხვა ქალაქში მცხოვრები ქრისტიანები დაუყოვნებლივ აგროვებდნენ შემწეობას და ტანჯული მოძმეების დასახმარებლად მიიჩქაროდნენ. ეს ურთიერთსიყვარული მკვეთრად განასხვავებდა ქრისტიანებს წარმართებისგან, რომლებიც მხოლოდ საკუთარ სარგებელსა და სიამოვნებას იყვნენ დახარბებულნი – იშენებდნენ ბრწყინვალე სასახლეებს, აწყობდნენ ცირკის არენებს, ხარჯავდნენ უზარმაზარ სახსრებს ღრეობებისა და გართობებისთვის. ქრისტიანები ზრუნავდნენ ავადმყოფებზე, ეხმარებოდნენ უძლურებსა და გაჭირვებულებს. ქრისტიანულმა ეკლესიამ პირველმა მოაწყო საქველმოქმედო ქსენონები (სნეულთა სამკურნალო სახლები), ღარიბთა თავშესაფრები; ქრისტიანები წარმართთა აღვირახსნილობაში არ მონაწილეობდნენ, მაგრამ მუდამ მზად იყვნენ, რომ მათ გაჭირვებაში დახმარებოდნენ.

ყოველ ქრისტიანს ჩვეულებად ჰქონდა, გაჭირვებულთა დასახმარებლად და ეკლესიის შესანახავად კვირის პირველ დღეს გადაედო იმდენი თანხა, რამდენიც შეეძლო. პავლე მოციქული ამას ეპისტოლეებში ახსენებს – იგი სამართლიანად მიიჩნევდა, რომ ქრისტიანთა საზოგადოებას შეენახა ღვთის სიტყვის მქადაგებლები და ეკლესიის მსახურნი, თუმცა თავად ამ შემოწირულობებით არ სარგებლობდა და საკუთარი შრომით ამჯობინებდა თავის რჩენას.

უკვე არაერთხელ ვახსენეთ, რომ მოციქულები და პირველი ქრისტიანები მნიშვნელოვანი საქმის წამოწყების ან რაიმე საკითხის გადაწყვეტის წინ მარხვას იცავდნენ. იესო ქრისტე თავად საუბრობდა მარხვაზე, როგორც ღვთისსათნო საქმეზე. მოციქულთა ეპოქიდან არსებობს ორმოცდღიანი წინასააღდგომო მარხვა და ოთხშაბათისა და პარასკევის მარხვები.

შეიძლება ვიფიქროთ, რომ ეკლესიაში პირველი დღეებიდანვე ჩვეულებად დამკვიდრდა მაცხოვრის მიწიერი ცხოვრების უმნიშვნელოვანესი მოვლენების ლოცვითა და ღვთისმსახურებით გახსენება. უძველესი მწერლები მიუთითებენ, რომ ქრისტიანები პირჯვარს იწერდნენ ყოველი დღის დასაწყისში და დასასრულს, რაც სრულიად გასაგებია. როდესაც ღვთისგან გამოვითხოვთ ჩვენი ცხოვრებისა და საქმეების კურთხევას, როგორ არ გავიხსენოთ, რომ მაცხოვრის ჯვარზე სიკვდილით მოგვეცა უფალთან მიახლების ბედნიერება?!

უკვე ვახსენეთ ეკლესიაში მსახური დედაკაცები – დიაკონისები. მათ უმეტესად ირჩევდნენ არანაკლებ სამოცი წლის ასაკის ქვრივებისგან, რომლებიც სათნო ქცევითა და კეთილი საქმეებით იყვნენ ცნობილნი. შემდგომ ამ მსახურების ნება დართეს ქალწულებს, რომლებმაც უარი განაცხადეს ქორწინებაზე და თავი ღმერთს მიუძღვნეს, აგრეთვე გათხოვილ დედაკაცებს, ოღონდ ისინი არ უნდა ყოფილიყვნენ შეკრულნი ოჯახური ვალდებულებებით. დიაკონისები უვლიდნენ ავადმყოფებს, მოძღვრავდნენ ახალმოქცეულ დედებს და მათზე ნათლისღების აღსრულების დროს ეხმარებოდნენ პრესვიტერებს.

მოციქული პავლე დაქორწინებულთა უპირველეს მოვალეობად მიიჩნევს ბავშვების აღზრდაზე ზრუნვასა და ოჯახის გონივრულ მოვლა-პატრონობას.

ქრისტიანობის არსებობის პირველივე საუკუნიდან არიან ცნობილნი ასკეტები, ადამიანები, რომლებიც უფლის სიყვარულით შთაგონებულნი უმკაცრეს სამოღვაწეო ცხოვრებას მისდევდნენ, უარს ამბობდნენ ქორწინებაზე და უკიდურეს თავშეკავებას იცავდნენ. ეგვიპტეში თავიანთი ასკეტური ცხოვრებით განთქმულნი იყვნენ მარკოზ მოციქულის მოწაფეები. ისინი უარყოფდნენ ყოველგვარ მიწიერ სარგებელსა და საერო სიამეებს, მიდიოდნენ უკაცრიელ ადგილებში, უწყვეტად მარხულობდნენ, დღედაღამ ლოცულობდნენ, გალობდნენ ფსალმუნებს და კითხულობდნენ წმინდა წერილს.

თითქმის სულ ეს არის, რაც ცნობილია პირველი საუკუნის ეკლესიის წეს-ჩვეულებებზე. შედარებით მეტია II-III საუკუნეების ცნობები, რადგან სადღეისოდ ძალიან ბევრი იმდროინდელი ხელნაწერია შემონახული. ვეცდებით, დავიმოწმოთ ჩვენამდე მოღწეული ძეგლებიდან ყველა ის ადგილი, რომელიც დაგვეხმარება პირველი ქრისტიანების ცხოვრების გაცნობაში.

ახლა რამდენიმე სიტყვა პირველ საუკუნეში გაჩენილი ერესებისა და ცრუსწავლებების შესახებ.

ზოგიერთ ცრუსწავლებას უკვე შევეხეთ და ვნახეთ, როგორი ბრძოლა დასჭირდა პავლე მოციქულს იუდეური რჯულის მიკერძოებათა წინააღმდეგ, ასევე საუკუნის ბოლოსთვის როგორ გაძლიერდა აღმოსავლური ცრუსწავლებები. ამ ორი საწყისიდან აღმოცენდა პირველი საუკუნის ყველა ერესი. იუდეური რჯულის მიმდევრებს ნათლისღების შემდგომაც არ სურდათ უარის თქმა კუთვნილ უფლებებსა და უპირატესობაზე; მათი აზრით, წარმართები მხოლოდ მაშინ გადარჩებოდნენ, თუ ჯერ მოსეს რჯულს მიიღებდნენ და მის ყველა წესს მკაცრად დაიცავდნენ. საერთოდ რჯულის მთავარი დამცველი იყო ნაზორეველთა სექტა. ამ დროისთვის აღმოცენდა ებიონელთა სექტა, რომელიც უკიდურესად ზედმიწევნით იცავდა რჯულის წესებს, სრულად უარყოფდა წმინდა წერილს, გარდა ხუთწიგნეულისა, და აღიარებდა მხოლოდ მათეს სახარების დამახინჯებულ ვარიანტს, რომელსაც ებრაელთა სახარებას უწოდებდნენ. ებიონელნი უარყოფდნენ იესო ქრისტეს ღმერთობას და მას მიიჩნევდნენ უბრალო ადამიანად, რომელზეც ღვთიური ძალა ნათლისღების დროს გარდამოვიდა.

აღმოსავლურ სწავლებათა განმარტებანი სამყაროს შექმნაზე, კეთილისა და ბოროტის ჭიდილზე მცდარი და ბუნდოვანი იყო. იქაური სწავლულები იცნობდნენ ძველი აღთქმის წიგნებს, მაგრამ არ აკმაყოფილებდათ მოსეს გადმოცემა, რომლის თანახმად, სამყარო ღვთის ყოვლისშემძლე ნებით შეიქმნა. მათ დაასკვნეს, რომ მთელი შესაქმე ორი საწყისის – კეთილისა და ბოროტის გამუდმებული ურთიერთბრძოლის შედეგია, ხილულ სამყაროს კი წყვდიადისა და ბოროტების სულის შემოქმედების ნაყოფად მიიჩნევდნენ.

ეს აღმოსავლური მოძღვრებანი გავრცელდა პალესტინასა და სირიაში და შეეჯახა იუდეურ და ქრისტიანულ სწავლებებს. რამდენიმე მათგანი იუდეურს შეერწყა, სხვებმა ზოგიერთი ქრისტიანული ჭეშმარიტება, მართალია, აღიარეს, მაგრამ შეეცადნენ თავიანთ განმარტებებთან მათ მორგებას და ამით ისინი დაამახინჯეს. ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ცრუმქადაგებელი იყო სიმონ მოგვი, რომელიც არაერთხელ ვახსენეთ. ჯერ კიდევ სამარიაში მისი მასწავლებელი დოსითეოზი ასაღებდა თავს მესიად. სიმონის მოწაფეებმა – მენანდრემ და სხვებმა, განავითარეს მისი სწავლება, რასაც მოგვიანებით ეწოდა გნოსტიციზმი. სწორედ მასთან მოუხდათ ქრისტიანებს მრავალი ბრძოლის გადატანა!

გნოსტიკოსი ნიშნავს მცოდნეს – მისი მიმდევრები იჩემებდნენ, რომ ფლობდნენ უმაღლეს ცოდნას. ისინი იყოფოდნენ უამრავ სექტად, რომელთაც აერთიანებდა შემდეგი ძირითადი დებულება: ხილული სამყარო ბოროტებისა და წყვდიადის სულმა შექმნა, ადამიანის სული კი კეთილი საწყისის მატარებელია და მუდამ უნდა ებრძოდეს მატერიას ანუ ხორცს. სიმონ მოგვის ზოგიერთი მოწაფე ამტკიცებდა, რომ ღმერთისგან, როგორც მყოფობის სისავსის წყაროდან, მზის სხივებივით გამოედინებიან მეორეხარისხოვანი შემოქმედებითი ძალები, რომლებიც შორდებიან რა პირველწყაროს, თანდათან სუსტდებიან. ამ ძალებს უწოდებდნენ ეონებს. მათი აზრით, ამ ეონებიდან ყველაზე სუსტმა შექმნა ხილული სამყარო, სადაც მუდამ მიმდინარეობს სიკეთისა და ბოროტების, ნათლისა და ბნელის გამუდმებული ურთიერთბრძოლა. მათი სწავლების თანახმად, ბოლოს ღმერთმა გადაწყვიტა, სამყაროს გადასარჩენად მოევლინა საუკეთესო და უმაღლესი ეონი, რადგან მას, ერთადერთს, შეეძლო სამყაროს გათავისუფლება ბოროტებისა და უკუნისგან. ასეთ ეონად ისინი იესო ქრისტეს მიიჩნევდნენ. სიმონ მოგვი თავისთავს ხან ღმერთს უწოდებდა, ხან სამყაროს გასათავისუფლებლად მოვლინებულ ძალას, ხანაც სულიწმიდას. მისი მოწაფე მენანდრეც თავს სულიწმიდად ასაღებდა და მიმდევრებს უკვდავებას ჰპირდებოდა. გნოსტიკოსები თავიანთ თავს ქრისტიანებს ეძახდნენ, ამასთან უარყოფდნენ ხორციელ აღდგომას და ბევრს კამათობდნენ იესო ქრისტეს არსების შესახებ – ერთნი უკუაგდებდნენ მის კაცობრივ ბუნებას (იმ მიზეზით, რომ ძე ღვთისა ვერ შეისხამდა ხორცს, რადგან მას ბოროტებად თვლიდნენ), მეორენი – ღვთაებრივს. მაგალითად, კვირინთე და მისი მომხრეები ამტკიცებდნენ, რომ იესო უბრალო ადამიანი იყო, სულიწმიდა მასზე ნათლისღების დროს გარდამოვიდა, მაგრამ განეშორა ჯვარზე ტანჯვის წინ. იყვნენ დოკეტები, რომლებიც ამბობდნენ, რომ იესო ქრისტეს, ღვთის ძის, ადამიანური გარეგნობა მოჩვენებითი იყო და, მაშასადამე, მას ტანჯვაც არ განუცდია.

ეს მოძღვრებანი განსხვავებულ გავლენას ახდენდნენ თავიანთი მიმდევრების ცხოვრების წესზეც; ერთნი თავშეკავებას უმაღლეს და თითქმის ერთადერთ სათნოებად მიიჩნევდნენ და ფიქრობდნენ, რომ სული (უხილავი სამყარო), ანუ კეთილი საწყისი, მუდამ უნდა ებრძოდეს ხორცს (ხილულ მატერიას), ანუ ბოროტ საწყისს. ამიტომაც განუწყვეტლივ მარხულობდნენ, უარს აცხადებდნენ ქორწინებაზე... მეორენი თვლიდნენ, რომ ადამიანისთვის ყველაფერი ნებადართულია, რადგან, მათი აზრით, ბოროტება არის ძალა, რომელზე გამარჯვებაც შეუძლებელია და ამიტომაც უნდა დანებდნენ მას. არსებობდა ნიკოლაიტთა სექტა, რომელიც ქადაგებდა, რომ ქრისტემ უკვე გადაგვარჩინა, ამიტომ ადამიანებს აღარ ევალებათ რჯულის შესრულება და, შესაბამისად, არაფერი ეთვლებათ ცოდვად. ამის საფუძველზე ნიკოლაიტები წრეგადასულ გარყვნილ ცხოვრებას ეწეოდნენ. მათ შესახებ მითითებულია წმინდა იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებასა და ეპისტოლეებში.

პავლე მოციქული ახსენებს ცრუმასწავლებლებს – ვიმენეოსსა და ფილიტოსს, რომლებიც ამტკიცებდნენ, რომ მიცვალებულთა აღდგომა უკვე მოხდა.

ცრუსწავლებები მეტისმეტად გავრცელდა პირველი საუკუნის დასასრულისთვის და უამრავი ქრისტიანი მიიზიდა. ჭეშმარიტი მორწმუნენი ძალიან განიცდიდნენ, როდესაც ხედავდნენ, თუ როგორ ხდებოდნენ თანამოძმენი ცდომილებათა მსხვერპლნი.

არ დაგვავიწყდეს, როგორი ცდომილებებიც უნდა გამოჩნდეს, ისინი ვერაფერს ავნებენ ეკლესიას. უფლის მუდმივი შემწეობით განმტკიცებული და სულიწმიდით განათლებული ეკლესია ყოველთვის წმინდად იცავს სარწმუნოების მაცხონებელ ჭეშმარიტებებს, თუმც მისი წევრების რაოდენობა შეიძლება დროდადრო შემცირდეს კიდეც. უფალი საერთო სიკეთისთვის უგზავნის მას განსაცდელებს. ცრუმასწავლებელთა წინააღმდეგობრივი შეხედულებანი და მცდარი განმარტებანი მოითხოვს მწყემსებისა და მათი ჭეშმარიტი შვილებისაგან, მეტი ყურადღებითა და გულმოდგინებით შეისწავლონ ღვთის სიტყვა და იქადაგონ ჭეშმარიტი სწავლების განმარტებანი. წმინდა წერილში ყველაზე გონიერი ადამიანებისთვისაც კი ბევრი რამ არის ძნელად გასაგები, მაგრამ მათ, ვინც წმინდა წიგნებს ლოცვითა და თავმდაბლობით წაიკითხავენ და გულწრფელი სურვილი ექნებათ, შეიცნონ და აღასრულონ ღვთის სიტყვა, ღმერთი შეეწევა და შეაცნობინებს მათთვის აუცილებელს.

მრავალ გამოცდასა და ქარიშხალს გაუძლო ეკლესიამ, გადაიტანა მღელვარება, მის შვილთაგანაც ბევრი მიიზიდა უკუღმართმა აზრებმა და ჭეშმარიტებისაგან განდგომის გზაზე დააყენა... მაგრამ მართლმადიდებელი, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია უვნებლად დგას, უცვალებლად იცავს თავად ქრისტეს მიერ მისთვის ბოძებულ წმინდა ჭეშმარიტებას და გამუდმებით ევედრება ღმერთს – განანათლოს და გადაარჩინოს ყოველი ადამიანი!..