ერესისა და განხეთქილების ცნება

1. ერესი – ცრუ სწავლება ქრისტიანობაზე

ერესი – ბერძნული სიტყვა (αίρεσις) – ნიშნავს საერთოდ რომელიმე ცალკე მოძღვრებას. მაგალითად, ქრისტიანულ სწავლებას თავდაპირველად ზოგჯერ ერესს უწოდებდნენ (იხ. საქმ. 28, 22), მაგრამ მოგვიანებით ეს სახელი დაერქვა მარტოოდენ თვითნებურ და ცრუ მოძღვრებას ქრისტიანობის შესახებ, რომელიც გაემიჯნა ერთ, წმიდა, კათოლიკე, სამოციქულო ეკლესიის სწავლებას და მისგან განსხვავდება.

ქრისტიანობა არის სწავლება ღვთისა, გამოცხადება ღვთისა. ის, როგორც ადამიანთათვის ღვთივბოძებული ცოდნა, უნდა შეწყნარებული და დაცული იქნეს უდიდესი მოკრძალებითა და მორჩილებით, როგორც ეს შეჰფერის ამ უდიდეს სიწმინდეს. მისი, როგორც კაცობრივი გონებისთვის სრულიად მიუწვდომელის, მიღება და დამარხვა მხოლოდ თავმდაბლობითა და რწმენით არის შესაძლებელი. ეს საღვთო ცოდნის ის სულიერი, საიდუმლო წიგნია (იხ. გამოცხ. 22, 18-19), რაც დაწერა და გამოაქვეყნა ღმერთმა და რასაც შეუძლებელია, რაიმე მიუმატო ან მოაკლო.

აქედან ცხადი ხდება, რომ ერესი მძიმე ცოდვაა. ეს არის აღძვრა და ამბოხი ქმნილებისა შემოქმედის წინააღმდეგ, აჯანყება და აღშფოთება ყველაზე უბადრუკი, შეზღუდული არსების – ადამიანისა ყოვლად სრულყოფილი ღმერთის წინააღმდეგ. ის – შემზარავია ამის თქმა – არის ადამიანის მიერ განსჯა ღვთისა და განკითხვა ღვთისა.

ერესი არის გონებისა და სულის ცოდვა, ღვთის გმობა და ღვთისადმი მტრობა. ის ნაყოფია სიამაყისა, რაც ანგელოზთა დაცემის მიზეზი გახდა. ერესის მიზეზით დაცემისა და განგდებულ სულთა დაცემის შედეგები ძალზე ჰგავს ერთმანეთს: ორივე აბნელებს გონებას, სისასტიკით ავსებს გულს, თავისი შხამით წამლავს სხეულს და სამუდამოდ კლავს სულს. ერესს არ შეუძლია თავის დამდაბლება (წმ. იოანე კიბისაღმწერელი). იგი, როგორც მომაკვდინებელი ცოდვა, ადამიანებს სრულად განაშორებს ღმერთს. ერესი – შედეგი ამპარტავნებისა – თავის ტყვეს რკინის ჯაჭვებით ბორკავს, რასაც იშვიათად თუ ვინმე დააღწევს თავს. ერესის დაჩემება და მისი ჯიუტად დაცვა ერეტიკოსის დამახასიათებელი თვისებაა.

პირველი ერეტიკოსები იყვნენ იუდეველი ქრისტიანები, რომლებმაც გარეგნულად ირწმუნეს ქრისტე, მაგრამ მოინდომეს მოსეს რჯულის – მისი წესებისა და სამოქალაქო კანონების დაცვაც, ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით. კაცობრიობის გამოსყიდვითა და თავისუფლების სულიერი რჯულის დადგინებით აღსრულდა და ამით განქარდა კიდეც მისი წინასახე და აჩრდილი – წინასწარმეტყველებითი რჯული. რაღა საჭიროა წინასწარმეტყველება, როდესაც სახეზეა ნაწინასწარმეტყველები? რას ემსახურება აღთქმის დაპირებანი, როცა ნაბოძებია თავად აღთქმული? წინასწარმეტყველებასთან დარჩენის მსურველი ამით უარს ამბობს ამავე წინასწარმეტყველებით აღსრულებულზე. წმინდა პავლე მოციქული ეუბნებოდა ქრისტიანობისა და იუდაიზმის ურთიერთშეთავსების მზრახავ ქრისტიანებს: უკუეთუ შჯულისაგან არს სიმართლე, ქრისტე სამე ცუდად მოკუდა? (გალ. 2, 21); უკუეთუ წინადაიცჳთოთ, ქრისტემან თქუენ არარაჲ გარგოს... განქარვებულ ხართ ქრისტესგან, რომელნი-ეგე შჯულითა განჰმართლდებით, მადლისა მისგან განვრდომილ ხართ (გალ. 5 : 2, 4).

იუდეველები, რომლებიც გაქრისტიანდნენ, შემდგომ კი იუდეველობას დაუბრუნდნენ, მოციქულმა მკაცრად გააფრთხილა: შეუძლებელ არს ერთ-გზის განათლებულთა მათ, რომელთა გემოჲ ეხილვოს ნიჭთა მათ ზეცისათაჲ და ზიარ-ქმნულ იყუნენ სულისა წმიდისა და კეთილი გემოჲ ეხილვოს სიტყჳსა ღმრთისაჲ და ძალი იგი მერმისა მის საუკუნოისაჲ და დაცემულთა კუალად განახლებაჲ სინანულად, თანა-ჯუარ-ცუმად თავთა მათთა ძესა ღმრთისასა განქიქებად. რამეთუ ქუეყანამან, რომელმან სჳს მრავალ-გზის მის ზედა მოსრული წჳმაჲ და გამოიღის მწუანვილი, სარგებელი მათთვის, რომელთათჳსცა იქმნების, მიიღებს კურთხევასა ღმრთისა მიერ. ხოლო უკუეთუ მოიღის ეკალი და კუროჲსთავი ურგები და წყევისა მახლობელი, რომლისა უკუანაჲსკნელნი დასაწუველად არნ (ებრ. 6, 4-8).

ეკლესიის ისტორიამ დაადასტურა ამ გამონათქვამის სამართლიანობა. ერესი მთელ ერებს ითრევდა, ერესიდან მართლმადიდებლობაზე კი ცოტანი თუ მოქცეულან, ისიც ძალზე, ძალზე იშვიათად. საშინელი შხამია ერესი! ძნელად თუ ჩასწვდება ვინმე მას!

ერესთა მეორე წყაროდ იქცა წარმართული ფილოსოფია და, საერთოდ, ადამიანთა განსწავლულობა. II საუკუნის მწერალმა ტერტულიანემ ზედმიწევნით და მკაფიოდ განმარტა, რომ ეკლესიის მშვიდობის დამარღვეველ ყველა ცდომილებას სათავეს აუცილებლად რომელიმე ფილოსოფიური სკოლა უდებდა (Liber de Pracscriptionibus, cap. VII. Hue sunt doctrinae hominium et ducmoniorum etc.). ეს ერთობ ბუნებრივიცაა: მწიგნობარმა ანუ ამსოფლიურმა მეცნიერმა, მაცხოვრის აღთქმის თანახმად, უნდა შეისწავლოს ღვთის სასუფეველი, რათა შეძლოს, გამოიღოს საუნჯისაგან თჳსისა ძველი და ახალი (მთ. 13, 52), ანუ საღვთო სწავლება გადმოსცეს ადამიანური განსწავლულობით შეძენილი ფორმებით. ღვთის სასუფევლის შესწავლა ნიშნავს, საკუთარ თავში დაამკვიდრო იგი. თვინიერ ამისა მიწიერ სწავლულს ხელეწიფება მხოლოდ ძველის შემოთავაზება – იგი ღმერთზე ისაუბრებს მხოლოდ მშვინვიერი ცოდნიდან გამომდინარე, რაც მან სკოლაში შეიძინა. ის, მიუხედავად მთელი თავისი განსწავლულობისა, ვერსაით გაექცევა ცდომილებასა და თავის მოტყუებას. წმინდა სვიმეონის – ქრისტესთვის სალოსის – აზრით, უაღრესად განსწავლული და უნიჭიერესი ორიგენეს ცდომილების მიზეზი ის იყო, რომ მან არ მოინდომა მშვინვიერი მდგომარეობიდან გადასვლა სულიერში, შორს შეცურა აზრთა ზღვაში და მასშივე ჩაიძირა (თვენი. ღირსი სვიმეონისა და იოანეს – მისი თანამზრახველის – ცხოვრება, 21 ივლისი).

ყოველი ქრისტიანი მეცნიერისთვის, განსაკუთრებით ქრისტიანი მასწავლებლისთვის, უაღრესად აუცილებელია, რაოდენ მდიდარი მიწიერი განათლებაც უნდა ჰქონდეს, არ შეჩერდეს მასზე და ხორციელ-მშვინვიერი მდგომარეობიდან გადავიდეს სულიერში, შეიძინოს ცოცხალი, მადლმოსილი ცოდნა ღმერთზე. ვინც მცნებანი ჩემნი დანერგა საკუთარ გულში და აქცია ისინი საკუთარ ქონებად და საუნჯედ, – თქვა უფალმა, – იგი არს, რომელსა უყუარ მე. ხოლო რომელსა უყუარდე მე, საყუარელ იყოს მამისა ჩემისა მიერ და მეცა შევიყუარო იგი და გამოვუცხადო მას თავი ჩემი (სული წმიდის მოქმედებით) (ინ. 14, 21).

ვისთანაც შინაგანად მკვიდრობს და თანამყოფობს ღვთის სიტყვა, ვინც გონების სიწმინდემ ღირს-ქმნა ღვთის ხილვისა, ვინც მოიშორა მშვინვიერი სიცრუე და ისმინა ხმა ღვთისა (იხ. ინ. 5, 36-37), თავისი უფლის შესახებ იღაღადებს კადნიერებით და ახოვნად და არა ისე, როგორც მწიგნობარნი (იხ. მრკ. 1, 22).

განცხადებულ არს ჰურიასტანს ღმერთი და ისრაელსა ზედა დიდ არს სახელი მისი (ფს. 75, 2). ჰურიასტანში აქ იგულისხმება ჭეშმარიტი ეკლესია, ხოლო ისრაელში – ეკლესიის ის წევრები, რომლებიც ღირს-იქმნენ სულიერი ხილვისა და მისგან გამომდინარე ცოდნისა. წმინდანებმა: გრიგოლ ნეოკესარიელმა, ათანასე დიდმა, გრიგოლ ღვთისმეტყველმა, ბასილი დიდმა და ბევრმა სხვა მნათობმა ეკლესიისა, თავიანთი თანამედროვე კაცობრივი ცოდნის შეძენის შემდგომ იზრუნეს, რომ სახარებისეული ცხოვრებით გადასულიყვნენ ხორციელ-მშვინვიერიდან სულიერ მდგომარეობაში, განეძარცვათ ძველი ადამი და შემოსილიყვნენ ახლით. მათ ამგვარად შეძლეს, თავიანთ მოძმეთათვის ახალი სწავლება ექადაგათ დაცემული ადამიანისათვის ესოდენ მისაღები და ბუნებრივი ძველი ფორმით. მასწავლებელთა მიწიერი მჭევრმეტყველებით გატაცებული მსმენელნი თავისდა შეუმჩნევლად ითვისებდნენ ენამზეობით შემოსილ მაცხონებელ სიტყვას. ხოლო სწავლული არიოზი, მიუხედავად თავისი პრესბიტერობისა, მჭევრმეტყველი ნესტორი, მიუხედავად თავისი პატრიარქობისა, და მაღალი საეკლესიო ხარისხის მფლობელი ბევრი სხვაც, იმავე მიზეზით გახდნენ ერესიარქები და ერეტიკოსები, რა მიზეზითაც აზრთა ზღვის სიღრმეში დაინთქა ორიგენე – გვირგვინი თავისი საუკუნის განსწავლულობისა.

წმინდა გრიგოლ სინელი ამბობს: "მწერალნი და მღაღადებელნი, და ეკლესიის აღშენების მსურველნი სული წმიდის გარეშე, არიან მშვინვიერნი, როგორც საღვთო მოციქული ამბობს, მათ სულ არა აქუს (იუდ. 1, 19). ასეთნი თანამდებნი არიან ფიცისა: ვაჲ, რომელნი ბრძენ არიან თავით თჳსით და წინაშე მათსა ზედმიწევნულებ! (ეს. 5, 21). ისინი საკუთარი თავისგან ლაპარაკობენ – მათში უფლის სიტყვებით არ მეტყველებს სული ღვთისა... ამაზე არის ნათქვამი იგავი: ვიხილე კაცი, რომელსა ეგონა თავი თვისი ბრძენ, ხოლო სასოებაჲ აქუნდა უგუნურსა, ვიდრე მას (იგავ. 26,12). და კიდევ – სიბრძნე გვავალებს: ნუ მაღალსა მას ჰზრახავთ (რომ. 12, 26). მაგრამ თავადაც სულიწმიდით აღვსილი საღვთო მოციქული აღიარებს: არა თავით თჳსით შემძლებელ ვართ შერაცხად რასმე, რაცათუ ჩუენგან, არამედ შეძლებაჲ ჩუენი ღმრთისაგან არს (2 კორ. 3,5); წინაშე ღმრთისა ქრისტეს მიერ ვიტყჳთ (2 კორ. 12, 19). მშვინვიერ კაცთა სიტყვებს არ აქვს სიტკბოება და სინათლე; ისინი ღაღადებენ არა სულის ცხოველი წყაროდან გამომდინარე, არამედ გულისთქმების, ამპარტავნებისა და თავშეუკავებლობის წურბელების, გველებისა და გომბეშოების მკვებავი და მაძიებელი გულიდან – დამყაყებული ტბიდან... (Добротолюбие. ч. 1, Святой Григорий Синаит. Главы зело полезные, гл. 128. ამ წმინდანის ხსენების დღეს ეკლესია აღნიშნავს 8 აგვისტოს).

წმინდა წერილის ზედაპირულად შესწავლამ ხორციელ-მშვინვიერი ადამიანები განაწყო ერესთა გამოსაგონებლად, რათა მათი საშუალებით საკუთარი თავიცა და სხვებიც დაეღუპათ. წმინდა პეტრე მოციქულმა გვითხრა: წმინდა პავლე მოციქულის ეპისტოლეებს ზოგიერთნი უსწავლელნი და დაუმტკიცებელნი გარდააქცევენ, ვითარცა სხუათა მათცა წიგნთა, მსგავსად მათისავე წარწყმედისა (2 პეტ. 3, 16). აქ ერთობ სწორად არის მიგნებული სიტყვა "გარდააქცევენ". ხორციელ-მშვინვიერი კაცი წმინდა წერილის სულიერ შინაარსს, რაკი იგი მისთვის გაუგებარია, თავისებურად განმარტავს. ეს სხვაგვარად ვერც იქნება! მშვინვიერ ადამიანს ისღა დარჩენია, საღვთო წერილის კითხვითა და შესწავლით რაღაც წარმოდგენა მაინც შეიქმნას მასზე, რაკი მისი სათანადოდ გაგება არ ძალუძს. მაშასადამე, საჭიროების მიხედვით იგი თავად, საკუთარი სურვილისამებრ აყალიბებს ამა თუ იმ ცნებას.

წმინდა წერილის წარმოშობა, მისი განმარტებისა და გაგების გზები სრული სიცხადით გადმოსცეს პეტრე და პავლე მოციქულებმა. წმინდა პეტრე გვეუბნება: ყოველი წინაწარმეტყუელებაჲ წიგნისაჲ თჳსისა თავისა სათარგმანებელ არა იქმნების. რამეთუ არა ნებითა კაცთაჲთა მო-სადამე-იწია წინაწარმეტყუელებაჲ, არამედ წუევითა სულის წმიდისაჲთა იტყოდეს წმიდანი ღმრთისა კაცნი (2 პეტ. 1, 20-21). ეს ნიშნავს: სიტყვა ღვთისა ანუ წმინდა წერილი ითქვა სულიწმიდით, მაშასადამე, ის მხოლოდ სულიწმიდითვე უნდა განიმარტოს და გაგებულ იქნეს. წმინდა პავლე მოციქულის სიტყვებია: ღმრთისაჲ არავინ იცის, გარნა სულმანვე ღმრთისამან. ხოლო ჩუენ სული არა ამის სოფლისაჲ მოგჳღებიეს, არამედ სული იგი, რომელ არს ღმრთისგან, რაჲთა ვიცოდით ღმრთისა მიერ მონიჭებული იგი ჩუენდა; რომელსაცა ესე ვიტყჳთ არა სწავლულებითა კაცობრივისა სიბრძნისა სიტყუათაჲთა, არამედ სწავლითა სულისა წმიდისაჲთა სულიერთა სულიერად შევატყუებთ (1 კორ. 2, 11-13).

აქედან ჩანს, რომ წმინდა წერილის გადმოცემასა და განმარტებაში საერთოდ არ მონაწილეობდა ადამიანური განსწავლულობა ან სკოლაში წმინდა წერილის, როგორც წიგნის, შესწავლით შეძენილი ცოდნა, რითაც თავს იწონებდნენ და ტრაბახობდნენ იუდეველი მწიგნობარნი თუ ფარისეველნი. იმავეს გულისხმობდა პავლე მოციქული, ვისაც თავისი [ზედმიწევნითი განსწავლულობა] არად მიაჩნდა იესო ქრისტეს უაღმატებულეს ცოდნასთან შედარებით, რაც მას სულიწმიდით ებოძა (იხ. საქმ. 22, 3; ფლპ. 3, 5-8). ზემომოყვანილი სიტყვების შემდგომ მოციქული განაგრძობს: ხოლო მშჳნვიერი კაცი არა შეიწყნარებს სულისა ღმრთისაჲსა, რამეთუ სიცოფე უჩნნ მას, და ვერ შემძლებელ არს ცნობად, რამეთუ სულიერად განიკითხვინ (1 კორ. 2, 14). ეს მოციქულმა საკუთარი გამოცდილებიდან თქვა. მას, როგორც ხორციელ-მშვინვიერ ადამიანს წმინდა წერილით ასწავლეს ღვთის რწმენა იუდეველთა იმჟამინდელი ტრადიციისამებრ, რამაც ამ ერში რჯულის სულიერი გაგება გაანადგურა (იხ. მთ. 25); აგრეთვე იუდეველ ღვთისმეტყველებს წაართვა ადამიანის სახით მოვლინებული, საკუთარი ღვთაებრიობის უდავოდ და უცხადესად დამმოწმებელი ღმერთის შეცნობისა და შეწყნარების უნარი.

იუდეველობიდან ქრისტიანობაზე მოქცევის შემდგომ წმინდა პავლეში სულიერმა უმალ შეცვალა მშვინვიერი, რისი მიზეზიც მოქცევამდე მოციქულის მკაცრი ზნეობრივი ცხოვრება იყო (იხ. ფლპ. 3, 6). სულიწმიდით უხვად განსწავლული წმინდა პავლე საკუთარი გამოცდილებით მიხვდა, რომ თავისი ადრინდელი, თუნდაც ფართო, ცოდნის წყალობით არათუ შეიმეცნებდა ღმერთს, არამედ იგი უფრო შორეული და ბუნდოვანი ხდებოდა მისთვის. თავად მას ეს ცოდნა აქცევდა უფლის მტრად (იხ. რომ. 8, 7); ართმევდა უნარს, დამორჩილებოდა ქრისტეს სწავლებას (იხ. რომ. 8, 7), რასაც უცნაურ, უგუნურ, გაუგებარ და ღვთისმგმობელურ მოძღვრებად წარმოუჩენდა (იხ. 1 კორ. 2, 14).

ქრისტეს სწავლება უცნაურად მოეჩვენა იუდეველ მასწავლებელ ნიკოდიმოსსაც (იხ. ინ. 3, 4); სასტიკად და ძნელად შესასრულებლად ჩათვალა იგი ბევრმა – უკვე ქრისტეს მოწაფეთაგანმა და მის გზაზე შედგომილმა (ინ. 6, 60). ასეთ შეცდენილ და ღვთაებრივი მასწავლებლის მიმტოვებელ მოწაფეებს მიმართა უფალმა: სული არს განმაცხოველებელ, ხოლო ჴორცნი (ანუ საღვთო სიტყვის მშვინვიერი გააზრება) არად სარგებელ არიან; სიტყუათა რომელთა გეტყჳ თქუენ, სულ არიან და ცხორება (ინ. 6, 63).

ღვთის სიტყვის მშვინვიერი გააზრება ბადებს უნდობლობას, ღვთის ყოვლადწმინდა სიტყვათა მიმართ ურწმუნოებას, მცდარ, გაუკუღმართებულ დასკვნებსა და შეხედულებებს, რაც უფლის მიტოვებითა და დაღუპვით მთავრდება. ნიკოდიმოსმაც, რომელმაც ღმერთკაცის მიერ აღსრულებული ნიშნების გამო ირწმუნა თავად ღმერთკაცი, არასწორად გაიგო მისი სიტყვები და მათ მშვინვიერი მნიშვნელობა მიანიჭა. უფლის ნათქვამს: უკუეთუ ვინმე არა იშუეს მეორედ, ვერ ჴელ-ეწიფების ხილვად სასუფეველი ცათაჲ, – ნიკოდიმოსი შეეპასუხა: ვითარ ჴელ-ეწიფების კაცსა ბერსა შობად? ნუუკუე შესაძლებელ არს მუცელსა დედისა თჳსისასა შესლვად მეორედ და შობად? (ინ. 3, 3-4).

მშვინვიერი ადამიანი, თუ იგი თავს დაიმდაბლებს, შეძლებს, დაარღვიოს საკუთარი გულისსიტყვანი – ამაღლებულნი მეცნიერებასა ზედა ღმრთისასა – და ცნობიერება დაუმორჩილოს ქრისტეს (იხ. 2 კორ. 10, 5). მაგრამ თუ მშვინვიერი პიროვნება არის ამპარტავანი, აქვს დიდი წარმოდგენა თავის ცოდნაზე, სჯერა საკუთარი გონებისა და განსწავლულობისა, საღვთო წერილს აუცილებლად მიიჩნევს უაზრობად და უგუნურებად. ეს აღნიშნა პავლე მოციქულმა, ხოლო საქმით დაადასტურეს უფლის უარმყოფელმა იუდეველმა სწავლულებმა და მღვდლებმა, ამას ამოწმებდა და ამოწმებს ურიცხვი ერეტიკოსი – მათი დასები უარყოფდნენ და უარყოფენ საღვთო ჭეშმარიტებას.

მათ, რომლებიც ამსოფლიურ ცოდნას ფლობდნენ და შემდგომ შეუდგნენ საკუთარი თავის გაწმენდას სულიერი ღვაწლით, ყველამ გულწრფელად აღიარა, რომ მძიმე ბრძოლის გადატანა მოუხდა კაცობრივი სიბრძნის გულისსიტყვებთან, რადგან ისინი სასტიკად ეწინააღმდეგებოდნენ სახარებისეულ სწავლებას და უჩვეულო სიჯიუტით ეტოქებოდნენ სახარებას მოღვაწის გონებაზე გასაბატონებლად.

ჩვენი დაცემის შედეგია მშვინვიერ-ხორციელი მდგომარეობა: ეს არის ღვთის წინააღმდეგ ამბოხი და ღვთისადმი მტრობა. მშვინვიერი ადამიანი უძლურია, სწორად გაიგოს სულიერი; წმინდა ეკლესია ამიტომაც უკრძალავს თავის შვილებს წმინდა წერილის თვითნებურ ახსნას და ავალებს, მკაცრად იხელმძღვანელონ წმინდა მამათა განმარტებებით. ყველას, განსაკუთრებით მწყემსებსა და მასწავლებლებს, რომლებსაც სურთ ზუსტად და ზედმიწევნით შეიცნონ ქრისტიანობა წიგნებიდან ადამიანური ცოდნის შეძენის შემდგომ, ეკლესია ავალებს, ჩასწვდნენ ქმედით და ცხოველ ქრისტიანობას სახარებისეულ მცნებებზე დაფუძნებული ცხოვრებით; საკუთარი ხორცის ვნებითურთ და გულის თქუმით (გალ. 5, 4) ჯვარცმით; სულიწმიდის საღვთო მადლთან თანაზიარებით.

ფრიად სამართლიანად უწოდა ღირსმა მარკოზმა ქრისტიანობის შესახებ თეორიულ ცოდნას დაწყებითი. ეს ღვთივგანბრძნობილი მამა განსაკუთრებული სიცხადით გადმოგვცემს, რომ აუცილებელია ურთიერთისგან განვასხვაოთ გამოცდილებითა და მადლმოსილებით შეძენილი ცოდნა, წარმოგვიჩენს იმ საშინელ სულიერ უბედურებას, რასაც მოიწევს პირველი ცოდნის შემძენი და მეორის უგულებელმყოფელი. "სწავლულნი, რომლებიც სულიერი ცხოვრების მიმართ დაუდევარნი არიან, – უთხრა პასუხად წმინდა მარკოზმა სწავლულს, რომელიც ამტკიცებდა, რომ მეცნიერთათვის უცხოა დაცემა, რადგან მათ ამისგან თავიანთი განსწავლულობა იცავს, – თუ ერთხელ მაინც დაეცემიან ძლიერად და საშინლად, რისი მიზეზიც ქედმაღლობა და დაუდევრობა იქნება, ვერც ლოცვით აღორძინდებიან და ვერც იმაზე მეტად დაეცემიან – რაღად უნდა ეშმაკს ბრძოლა მასთან, ვინც სამუდამოდ გართხმულია და აღარასდროს აღდგება. ზოგიერთნი ხან იმარჯვებენ, ხან მარცხდებიან, ეცემიან და წამოდგებიან, სხვას შეურაცხყოფენ და თავადაც იღებენ შეურაცხყოფას, სძლევენ და იძლევიან. ხოლო ზოგნი, საკუთარი უკიდურესი უმეცრების გამო, ვერ აცნობიერებენ თავიანთ დაცემას და ამ მდგომარეობაში რჩებიან. ასეთებს უთანაგრძნობს და სიტყვით მიმართავს წინასწარმეტყველი: ნუ დაცემული არ აღდგების? ანუ მიქცეული არ მოიქცევის? (იერ. 8, 4); ან კიდევ: განიღვიძე რომელსა-ეგე გძინავს, და აღდეგ მკუდრეთით, და განგანათლოს შენ ქრისტემან (ეფ. 5, 14). მათ, ვისაც არ სურს, ღვთისმსახურებისთვის და სამომავლო სასუფევლის დასამკვიდრებლად იტვირთოს ღვაწლი აღორძინებისა, ლოცვისა და ჭირთათმენისა [წინასწარმეტყველი], ეუბნება: გახრწნილებასა შენსა ისრაელ, ვინ შეეწიოს? (ოს. 13, 9); არცა წყლული, არცა ნაგვემი, არცა ბრძჳლი განსივებული (ეს. 1, 6), არც უნებლიედ ჩადენილი რაიმე ბოროტება – რადგან ეს არის ნებაყოფლობითი იარა, მომაკვდინებელი ცოდვა, რასაც ვერც სხვათა ლოცვა განკურნავს. წინასწარმეტყველი ამბობს: ვჰკურნებდით ბაბილონს და არა განიკურნა (ეს. 51, 9), რადგან ეს სენი ნებაყოფლობითია, მისთვის არ არსებობს სალბუნი დასადებლად, არცა ზეთი, არცა შესაკრველნი (ეს. 1, 6), ანუ სხვათაგან თანადგომა...

აი, როგორ აფრთხილებს ძველი აღთქმა საკუთარი თავის მოიმედესა და თვისი სიბრძნით გაამაყებულს: იყავ შენ მოსავ ყოვლითა გულითა შენითა უფლისა მიმართ და სიბრძნესა შენსა ნუ აჰყვები (იგავ. 3, 5). ეს არ არის ოდენ სიტყვები, როგორც ზოგიერთებს მოეჩვენათ და რისი გულისთვისაც შეიძინეს ეს წიგნები; მართალია, გაიგეს, რაც მათში ეწერა, მაგრამ საქმით არაფერს აღასრულებენ, მხოლოდ ფუჭი მსჯელობებით იწონებენ თავს. ასეთები ცუდმედიდობენ სიტყვაკაზმულობითა და დახვეწილობით; საქმის უმეცარი ადამიანები კი მათ ბრძენთ უწოდებენ; მაგრამ ისინი მოქმედებენ შრომისმოყვარებისა და საქმის ძირეულად შესწავლის გარეშე, რისთვისაც ღმერთი და დამაშვრალი, ღვთისმოსავი მამანი მათ მკაცრად ამხელენ – ამ ადამიანებმა წმინდა წერილის დამმოძღვრავი შეგონებანი გამოიყენეს ბოროტად, საკუთარი თავის წარმოსაჩენად და არა საქმისთვის, ამიტომაც მოაკლდათ სულიწმიდის მადლი. ისინი პირთა წინაშე ხოლო იქადიან და არა გულითაცა (2 კორ. 5, 12).

ამიტომ საქმის უმეცარნი უნდა შეუდგნენ წმინდა წერილში ნათქვამის შესრულებას, რაც განკუთვნილია არა ოდენ საცოდნელად, არამედ აღსასრულებლად. დავიწყოთ საქმე და ასე თანდათანობით წინსვლით მივხვდებით, რომ მართალი ადამიანები ლოცვით ჰპოვებენ არა მხოლოდ ღვთისადმი სასოებას, არამედ ნაუწყებ რწმენას, შეუორგულებელ სიყვარულს, ძვირუხსენებლობას, ძმათმოყვარებას, თავშეკავებას, მოთმინებას, შეეძლებათ დაფარულის უღრმესი გააზრება, განსაცდელიდან თავის დაღწევა, (სულიერ) ძღვენთა მიღება, გულით აღიარება, მხურვალე ცრემლი; და არა მხოლოდ ზემოჩამოთვლილი... კიდევ შეიძენენ მოწევნულ მწუხარებათა დათმენის, მოყვასისადმი წრფელი სიყვარულის, სულიერი რჯულის შეცნობისა და საღვთო სიმართლის შეძენის უნარს; ღირს-იქმნებიან სულიწმიდის მოფენისა, სულიერი საგანძურის ბოძებისა და ყოველივესი, რაც ღმერთმა აღუთქვა მართალთ სააქაოდაც და საიქიო ცხოვრებაშიც. სული ვერ აღიდგენს საკუთარ თავში ღვთის ხატს – ამას იგი შეძლებს მხოლოდ ქრისტეს მადლითა და რწმენით მაშინ, როდესაც ადამიანი ცხოვრობს უდიდესი თავმდაბლობით და გონების გაუფანტავად ლოცულობს.

საკუთარი უმეცრებისა და დაუდევრად ლოცვის გამო ასეთ მადლს მოკლებულნი მაინც ამბობენ: ჩვენ არ დავცემულვართ! ისინი ვერ აცნობიერებენ საკუთარ დაცემას და თავი ზებრძენნი ჰგონიათ. არადა არიან უბედურნი დაცემის გამო და კიდევ უფრო უბედურნი საკუთარი უმეცრების გამო. მათი შენაძენი ჩვენ მხოლოდ განგვიმტკიცებს რწმენას წმინდა წერილისადმი, რომელიც გვეუბნება: სიბრძნე ამის სოფლისაჲ სიცოფე არს წინაშე ღმრთისა (1 კორ. 3, 19), ხოლო ყოველივე ღვთისმიერი არის გარდამოსული მამისაგან ნათლისა (იაკ. 1, 17) და მისი ნიშანია – თავმდაბლობა.

მაგრამ საღვთო სიბრძნის სათნოყოფის სანაცვლოდ კაცთმოთნეობის მოსურნეთ შეითვისეს ადამიანური სიბრძნე, ამით გაამპარტავნებულებმა და შინაგანად გაამაყებულებმა აცდუნეს ბევრი უმეცარი, უბიძგეს – ეაზროვნათ არა ღვთისმსახურებითა და ლოცვით, არამედ რწმენითა კაცობრივისა სიბრძნისა სიტყუათაჲთა (1 კორ. 2, 4), რასაც მოციქული ხშირად გმობს და უწოდებს ქრისტეს ჯვრის "ცარიელ-ყოფას". კორინთელთა მიმართ ეპისტოლეში იგი წერს: რამეთუ არა მომავლინა მე ქრისტემან ნათლის-ცემად, არამედ სახარებად, არა სიბრძნისა სიტყჳთა, რაჲთა არა ცალიერ იყოს ჯუარი იგი ქრისტესი (1 კორ. 1, 17); არამედ სულელნი იგი სოფლისანი გამოირჩინა ღმერთმან, რაჲთა არცხჳნოს ბრძენთა და უძლურნი იგი სოფლისანი გამოირჩინა ღმერთმან, რაჲთა არცხჳნოს ძლიერთა. და უაზნონი იგი სოფლისანი და შეურაცხნი გამოირჩინა ღმერთმან და არა-არსნი იგი, რაჲთა არსნი იგი განაქარვნეს; რაჲთა არა იქადოს ყოველმან ჴორციელმან წინაშე ღმრთისა (1 კორ. 1, 27-29).

თუ ღვთისთვის სათნოა არა ელინური სიბრძნე, არამედ ლოცვითი შრომა და თავმდაბლობა, როგორც ეს ცხადვყავით, მაშინ უეჭველია: „ამაოდ ბრძნობენ ისინი, რომლებმაც მიატოვეს ღვთისმსახურების პირველი სახე, როგორც ძნელად შესასრულებადი, არ სურთ გადარჩენა არც მეორე და არც მესამე გზით და იმყოფებიან წმინდა გალავანს გარეთ“.[1]  

2. ერესი – გონების ცოდვაა.  

ამ ცოდვის არსია ღვთისმგმობელობა. ერესი – უშუალოდ გონების ცოდვა – არა მხოლოდ ბინდავს მას, არამედ განსაკუთრებულ სისასტიკეს სძენს და სამუდამოდ კლავს გულსაც.

ამ ცოდვით ადამიანი ყველაზე მეტად ემსგავსება დაცემულ სულებს, რომელთა მთავარი ცოდვაა ღმერთთან დაპირისპირება და მისი გმობა.

დაცემულ სულთა ნიშანდობლივი თვისებაა სიამაყე; ერეტიკოსებიც გამოირჩევიან სიამაყით, რაც უცხადესად ვლინდება ზიზღსა და სიძულვილში ყველას მიმართ, ვინც მათ სექტას არ ეკუთვნის. სექტანტებს საშინლად სძაგთ და ეჯავრებათ ისინი! მაგრამ ერეტიკოსებსა და განდგომილებში სიამაყე არსობრივად ვლინდება შემდეგში: ისინი უკუაგდებენ თავად უფლისაგან გაცხადებულ და ნაქადაგებ ღვთის მეცნიერებასა და ღვთისმსახურებას და მათ შეცვლას ლამობენ თვითნებური, მკრეხელური და უფლისთვის საძულველი ღვთის მეცნიერებითა და ღვთისმსახურებით. ეშმაკიც კი აღარ ცდილობს ერესითა და განხეთქილების ცოდვით დასნეულებულთა შეცდენას სხვა ვნებებითა და აშკარა ცოდვებით. მან რატომღა უნდა აცდუნოს და შეებრძოლოს იმას, ვინც მომაკვდინებელი ცოდვით – ერესით – სამუდამოდ მკვდარია და ჯერაც ცოცხალი უკვე ეშმაკის კუთვნილებაა? პირიქით, სატანა ეხმარება ერეტიკოსსა და განდგომილს, იყოს თავდაჭერილი, გარეგნულად იღვაწოს და აღასრულოს სათნოება, რათა ამ გზით შეუნარჩუნოს მას თვითკმაყოფილება, დატოვოს ცდომილებაში და სიწმინდის ნიღბის საშუალებით, რასაც ერეტიკოსი ატარებს, ერესისკენ მიიზიდოს ადამიანები, ანდა თუნდაც მის გასამართლებლად და რამდენადმე მოსაწონებლადაც განაწყოს; აგრეთვე ცდილობს, დააეჭვოს მართლმორწმუნეობაში და გულგრილი გახადოს მისდამი.

საგანძურის მფლობელს თავს ყაჩაღები ესხმიან, ხოლო ვისაც არა აბადია რა, მას ავაზაკები არ აწუხებენ. მართლმორწმუნეობის საუნჯის მფლობელს მტერი სასტიკად ებრძვის! ის მთელი ძალით ესხმის თავს და ცდილობს, საზოგადოებას იგი დამარცხებული დაანახოს; ამას მიზანი იგივე აქვს, რაც ერეტიკოსის სათნო და პატივმისაგებ პიროვნებად წარმოჩენას ჰქონდა. ასეთი ძნელად მისახვედრი მზაკვრობით მოქმედებს ბოროტი სული ერესის სასარგებლოდ და ჭეშმარიტი ქრისტიანობის საზიანოდ. საუბედუროდ, მას ეს ხრიკი ძალზე კარგად გამოსდის! მისი საშუალებით ათასობით ადამიანს ატყვევბს დასაღუპავად.

ბევრი ერეტიკოსი და განდგომილი მისდევდა უმკაცრეს სამოღვაწეო ცხოვრებას, ხოლო როცა მართლმადიდებლობა შეიწყნარეს, სხვადასხვა სისუსტე გამოავლინეს. რა უნდა დავასაკვნათ აქედან? ის, რომ პირველ მდგომარეობაში ყოფნისას მათ მტერი თავისიანებად მიიჩნევდა და არ ებრძოდა, მეორე შემთხვევაში კი დაუნდობელი ბრძოლა წამოიწყო მათ მიმართ, რომლებმაც თავი დაუფარავად გამოაცხადეს და აღიარეს მის მოწინააღმდეგედ.

წმინდა წერილი ბოროტ სულს უწოდებს არა მხოლოდ მტერს, არამედ შურისმაძიებელსაც (იხ. ფს. 8, 3). იგი არა მარტო ემტერება კაცს, ის მისდამი საშინელი შურითაცაა შეპყრობილი და გულგრილად ვერ უყურებს, რომ ადამიანი ღვთისთვის მოსაწონ სათნოებასა და სიკეთეს იქმს. ამგვარი ღვთისსათნო ქცევისათვის სამაგიეროს უხდის მას და მოუვლენს ურიცხვ განსაცდელს გარედანაც, ბოროტ კაცთა საშუალებით, და შინაგანადაც, სხვადასხვა ვნებათა აღძვრით.

უცნაურ ზეგავლენას ახდენს ერესი და განხეთქილება ადამიანის სხეულზე! სულის გაკერპება ხორცსაც გადაეცემა. სიცოცხლეში ეს ყველას არ ეტყობა, მაგრამ ერეტიკოსის ან განდგომილის სხეული სიკვდილის შემდეგ უმალ გაშეშდება და აუტანელ სიმყრალეს გამოსცემს ხოლმე, ეს განსაკუთრებით ემართებათ მათ, რომლებიც უმკაცრეს სამოღვაწეო ცხოვრებას მისდევდნენ, იყვნენ თავიანთი სექტების სახელგანთქმული მასწავლებლები და დაბრმავებული ერის საყოველთაო პატივისცემით მოსილნი. სწორედ ისინი აფრქვევენ ყველაზე ამაზრზენ სუნს სიკვდილის შემდეგ. მათი გამომშრალი სხეულებიდან აქოთებული ჩირქი გადმოდის. ძნელია მათი გასვენებისა და დასაფლავების გაძლება. მათ საფლავებთან მყოფი ავსულები კი იქვე სხვადასხვა სახით ცხადდებიან შესაშინებლად ან საცდუნებლად.

ერეტიკოსისთვის ძნელად მისაღწევია სინანული და ჭეშმარიტების შეცნობა. მემრუშეებსა და სისხლის სამართლის დამნაშავეებს უფრო ხელეწიფებათ სინანული და ჭეშმარიტი შეცნობა ღვთისა, ვიდრე ერეტიკოსსა და განდგომილს, განსაკუთრებით თუ ის სწავლულია ან მოღვაწე. ეს დაადასტურეს სახარებაში ნახსენებმა ქრისტეს თანამედროვე ცოდვილებმაც და მეცნიერმა სექტანტებმაც. ცოდვილებმა შეიწყნარეს უფალიც და მისი წინამორბედიც მაშინ, როდესაც მწიგნობრებმა, ფარისევლებმა და სადუკევლებმა უარყვეს იესო და იოანე.

სინანულის გრძნობას ვერ გაითავისებს ის, ვინც თავისთავით დიდად კმაყოფილია, ხოლო ირგვლივ მარტოოდენ საცდურსა და ნაკლს ხედავს. ვინც საკუთარ თავს ყველაზე გონიერად მიიჩნევს, მისთვის უცხოა შიმშილი და წყურვილი უკიდეგანო საღვთო ჭეშმარიტებისა, რომელიც სრულიად დაანაყრებს და დაარწყულებს თავის აღზრდილს, რითაც მადლმოსილი სიმართლის კიდევ უფრო ძლიერ შიმშილსა და წყურვილს აღუძრავს მას. ვერ იტყვის უარს თავის ღვთისმგმობელობაზე ის, ვინც მას წმინდა ჭეშმარიტებად აღიარებს; ნამდვილი წმინდა ჭეშმარიტება კი მისთვის უხილავია, რადგან მხედველობის ორგანო – სულიერი თვალი და გონება – სიცრუემ დაუბრმავა. ერეტიკოსისა და განდგომილის მოქცევა მართლმორწმუნეობაზე, რაც ღვთის განსაკუთრებული წყალობაა, ხდება უფლის განსაკუთრებული განგებულებით იმ რჩეულთათვის, რომელთა ვინაობა მარტოოდენ ერთმა ღმერთმა იცის. ერეტიკოსთა და განდგომილთა მოსაქცევად ადამიანური ძალისხმევა უძლურია.

ნიკეის პირველ კრებაზე არიოზსა და მის თანამზრახველებს დაუპირისპირდნენ მნათობნი ეკლესიისა: ათანასე დიდი, ნიკოლოზ სასწაულთმოქმედი, იაკობ ნიზიბიელი, სპირიდონ ტრიმიფუნტელი, რომლებიც მოქმედებდნენ არა მხოლოდ სიტყვის, არამედ სასწაულთა ძალითაც, მაგრამ მათაც ვერ დაიყოლიეს გაკერპებული ერეტიკული დასი და ერესიარქი არიოზი, რომელმაც, როგორც საეკლესიო ისტორია მოგვითხრობს, სიცოცხლის ბოლომდე უერთგულა თავის ცდომილებას და არ დათმო იგი.

ერეტიკოსთა წინააღმდეგ სიტყვით კამათი ყველაზე სუსტი იარაღია, იგი უფრო მავნეა, ვიდრე სასარგებლო, შესაბამისად სულიერი სნეულების – ერესის – თვისებებისა. ამაყი ერესი ვერ იტანს მხილებასა და დამარცხებას. მხილება მას დაუნდობელს ხდის, დამარცხება აშმაგებს. ეს ურიცხვმა მაგალითმა დაადასტურა.

ერეტიკოსი მარცხდება მშვიდი შეგონებით; კიდევ უფრო ქმედითია მდუმარე მისალმება, თავმდაბლობა, სიყვარული, მოთმინება, სულგრძელობა, გულმოდგინება, მოყვასის მიმართ თანაგრძნობითა და გულმოწყალებით აღსავსე ლოცვა. ერესს, როგორც დემონურ გამონაგონსა და წამოწყებას, ადამიანი ვერ დაამარცხებს, მისი მძლეველი შეიძლება იყოს მხოლოდ ღმერთი – ვისაც ეშმაკთან საბრძოლველად და მის დასამხობად მოუხმობს ღვთის წინაშე დამდაბლებული და მოყვასის მოყვარული ადამიანი.